Siatkówka to wyścielająca wnętrze gałki ocznej cienka, przezroczysta błona. Jej centralną częścią jest tzw. plamka. Zapewnia widzenie barwne, możliwość czytania, rozpoznawania twarzy czy odległych przedmiotów. Nazwę zawdzięcza żółtemu zabarwieniu, widocznemu podczas badania dna oka. To właśnie w plamce powstaje obraz rzeczy, na którą w danym momencie kierowany jest wzrok.
Najczęściej występującą formą zwyrodnienia plamki żółtej jest ta związana z wiekiem. Występuje zwykle po 50. roku życia, częściej u kobiet niż u mężczyzn. Skłonność do AMD jest dziedziczna. Czynnikami ryzyka są np. palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, otyłość i podwyższony przewlekle poziom cholesterolu. Przyczyną pojawiania się objawów jest pogarszanie się ukrwienia plamki, wzrost patologicznych naczyń podsiatkówkowych (będący reakcją na niedotlenienie związane z zaburzeniami krążenia) oraz unoszenie się lub zanik nabłonka barwnikowego.
AMD ma dwie główne postacie kliniczne:
- postać suchą (występującą u 90% chorych), gdzie przebieg choroby jest powolny i ma charakter postępujących zmian zanikowych,
- postać wysiękową, w której – ze względu na nieprawidłową budowę nowopowstających naczyń – dochodzi do przesączania się płynu poza ich ścianę albo do krwotoków podsiatkówkowych.
Forma wysiękowa jest o wiele groźniejsza dla pacjenta, ponieważ do gwałtownego, czasem nawet nieodwracalnego, pogorszenia wzroku może dojść nawet w ciągu kilku dni. Zmiany pojawiają się zwykle obustronnie, choć nie muszą występować równocześnie, tak więc stopień zaawansowania choroby może być inny w każdym oku.
Dieta, która wspomaga wzrok chorych na AMD
O korzyściach ze zbilansowanej diety dla naszego zdrowia wspominają niemalże wszyscy, a od jakiegoś czasu także okuliści.
Dieta w zwyrodnieniu plamki żółtej powinna dostarczać niezbędne składniki odżywcze, takie jak: białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy i składniki mineralne, dzięki którym organizm człowieka może prawidłowo funkcjonować. Ale to nie wszystko! W przypadku tego schorzenia szczególnie ważne jest codzienne jedzenie produktów bogatych w antyoksydanty ważne dla zdrowia siatkówki oka. To przede wszystkim karotenoidy: luteina i zeaksantyna i β-karoten. Najwięcej jest ich w owocach i warzywach.
Luteina i zeaksantyna wpływają dobroczynnie na jakość widzenia, a także chronią plamkę żółtą przed szkodliwym wpływem stresu oksydacyjnego. Najwyższą zawartość luteiny ma jarmuż oraz szpinak. Jest obecna również w glonach (chlorella). Natomiast owoce o najwyższej zawartości luteiny to: nektarynki, jeżyny, agrest, awokado, kiwi, maliny oraz czarna porzeczka. Substancja ta występuje także w żółtku jaja kurzego (dzięki temu, że kury są karmione produktami roślinnymi). Z badań wynika, że luteina z jaj jest trzykrotnie lepiej przyswajalna niż z innych źródeł.
W diecie osoby zmagającej się ze zwyrodnieniem plamki żółtej nie może też zabraknąć kwasów tłuszczowych omega-3 (DHA i EPA). Tzw. dobre tłuszcze wchodzą w skład błon komórkowych fotoreceptorów. Są bardzo ważnym składnikiem tkanki nerwowej (zwłaszcza kory mózgowej) i siatkówki oka (kwas dokozaheksaenowy, DHA). Głównym ich źródłem są ryby i zwierzęta morskie żywiące się planktonem lub rybami oraz żyjące na dużych głębokościach.
Zobacz reportaż z programu Uwaga! TVN: Siedmioro pacjentów niemal straciło wzrok. Co się stało w przemyskim szpitalu?
Witaminy i minerały polepszające widzenie
Niezbędne dla zdrowia oczu są też konkretne minerały i witaminy. Do najlepiej wspomagających proces widzenia należą cynk, miedź, selen.
Selen jest składnikiem enzymów, które chronią błony komórkowe przed stresem oksydacyjnym (tzn. przed ich uszkodzeniem) pomagają w usuwaniu wolnych rodników tlenowych (silny antyoksydant) z organizmu człowieka. Selen odgrywa też ważną rolę w leczeniu zaćmy oraz kształtowaniu i funkcjonowaniu układu odpornościowego. Dobrym źródłem selenu w diecie są owoce morza (skorupiaki: ostrygi, małże, homary, krewetki), ryby morskie, mięso, podroby, wędliny, produkty zbożowe pełnoziarniste, mleko i przetwory mleczne, jaja, nasiona roślin strączkowych, grzyby oraz czosnek. Owoce zawierają śladowe ilości tego pierwiastka.
Cynk odpowiada za utrzymanie stabilności błon komórkowych oraz uczestniczy w kształtowaniu obrony immunologicznej organizmu. Największe jego stężenie w oku znajduje się w siatkówce, dzięki czemu oko szybko przyzwyczaja się do ciemności. Głównym źródłem cynku w diecie są produkty zbożowe, mięso i ryby. Duże ilości tego pierwiastka występują w orzechach i pestkach, drożdżach piekarskich, serach podpuszczkowych i nasionach roślin strączkowych. Cynk jest lepiej przyswajany z pokarmów pochodzenia zwierzęcego niż roślinnego.
Miedź zawarta w organizmie jest w większości związana z białkami. Te białka miedziowe stanowią przeważnie enzymy uczestniczące w procesach metabolicznych, niektóre mają silne działanie antyoksydacyjne. Głównym źródłem miedzi w diecie są produkty zbożowe pełnoziarniste, ziemniaki, bataty, warzywa, mięso, wędliny, ryby oraz orzechy. Miedź jest lepiej przyswajana z diety bogatej w białko zwierzęce niż z diety zawierającej głównie białka roślinne.
Do najważniejszych dla dobrego funkcjonowania siatkówki witamin należą witamina A, E i C. Witamina A w produktach spożywczych występuje w postaci retinolu i karotenoidów. Retinol znajduje się praktycznie tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego (np. wątroba cielęca, wątroba wołowa, wątroba wieprzowa, tran, żółtka jaja kurzego, węgorz, masło śmietankowe i ekstra, tuńczyk, mleko w proszku oraz sery żółte chude), a także w margarynach miękkich, które są nim fortyfikowane. Karotenoidy, takie jak beta-karoten, z których w organizmie człowieka powstaje aktywna postać witaminy A, czyli retinol, obecne są w żółtych, pomarańczowych i zielonych warzywach, a także w niektórych owocach.
Z kolei witamina E jest głównym antyoksydantem błon komórkowych i jest „pogromcą” wolnych rodników dominującym w siatkówce oka i osoczu człowieka. Jej cennym źródłem są wysokiej jakości tłuszcze roślinne tłoczone mechanicznie na zimno, zarodki pszenne, awokado, migdały, orzechy laskowe, nasiona słonecznika.
Witamina C również ma bardzo duży potencjał antyoksydacyjny, dlatego jest niezbędna do ochrony przed procesami degeneracyjnymi, które są powodowane stresem oksydacyjnym. Jej najlepszym źródłem są głównie świeże warzywa i owoce (np. czarna porzeczka, czerwona porzeczka, natka pietruszki, papryka czerwona, cykoria itp.).
Jakie przyrządy optyczne pomogą w lepszym widzeniu
Zastosowanie specjalistycznych urządzeń wraz z procesem rehabilitacji ułatwia chorym samodzielne funkcjonowanie, a w wielu przypadkach umożliwia również kontynuowanie pracy zawodowej.
Okuliści zwracają uwagę, że nie ma jednego, uniwersalnego przyrządu pomocniczego dla wszystkich. Inne rozwiązania sprawdzą się do czytania czy do pisania, a inne do oglądania telewizji. Kryterium podstawowym doboru pomocy optycznych jest potrzeba pacjenta.
- Filtry terapeutyczne odcinające (krawędziowe) – są to okulary z soczewkami wyposażonymi w filtr w 100% absorbujący światło widzialne w określonym zakresie powodującym zakłócenia widzenia. W zależności od rodzaju schorzenia i użytego filtru można uzyskać poprawę widzenia u pacjentów z AMD, jak również umożliwić normalne funkcjonowanie osobom ze światłowstrętem. Filtry znajdują zastosowanie w każdym schorzeniu siatkówki oraz przy zaćmie. Filtry eliminują określone zakresy fal światła widzialnego od 450 do 585nm. Podnoszą kontrast widzenia i umożliwiają funkcjonowanie osobom ze światłowstrętem. Stosuje się je w celu spowolnienia procesu chorobowego (odcięcie światła niebieskiego) u chorych z AMD. Niestosowanie filtrów przyczynia się do zmiany postaci suchego AMD w postać wysiękową.
- Lupa – służy do uzyskiwania powiększenia siatkówkowego, umożliwiającego widzenie z bliskiej odległości. Używana jest przede wszystkim do pisania i czytania. Dostępne są lupy podświetlane światłem LED. Dzięki temu można z nich korzystać bez względu na zewnętrzne warunki oświetleniowe.
- Okulary lupowe pryzmatyczne – są to szkła powiększające w oprawie okularowej umożliwiające pacjentowi czytanie obuoczne, pisanie oraz wykonywanie czynności do których potrzebne są obie ręce (szycie, przygotowywanie posiłków, obsługa telefonu itp.)
- Okulary lupowe (hiperokulary) – jednooczne szkła powiększające dla pacjentów, którym okulary lupowe pryzmatyczne są niewystarczające – powiększenie od 4 do 12 razy.
- Okulary lornetkowe – system optyczny składający się z min. 2 soczewek montowany w oprawie okularowej umożliwiający obserwację w zakresie od kilkudziesięciu centymetrów do kilkunastu metrów pozwalający na widzenie obuoczne. Jest to gotowy system powiększający z regulacją ostrości. Najczęściej używane są do średniego dystansu (oglądanie TV, wykłady, plenery, teatr, koncerty, itp.).
- Monokular – system powiększający w formie lunety umożliwiający obserwację od nieskończoności do kilkudziesięciu centymetrów, służący do odczytywania nazw ulic, instytucji, nr budynków czy z tablicy w klasie i na wykładach, wspomaga orientowanie się w przestrzeni.
- Lupa elektroniczna – przenośne urządzenie elektroniczne wyposażone w kamerę i ekran wykorzystujące metodę powiększenia poprzez relatywny rozmiar oraz poprawę kontrastu do 70% do czytania dla osób słabowidzących, które wymagają większego powiększenia niż 6 razy.
