Choroby trzustki, które występują najczęściej, to ostre i przewlekłe zapalenie trzustki, torbiele, kamica trzustkowa oraz rak trzustki. W większości choroby te pojawiają się nagle i już w zaawansowanym stadium. Trzustka odpowiada za produkcję hormonów, pełni funkcje trawienne i bierze czynny udział w przemianie materii organizmu. Warto więc zastanowić się, czy doskwierające bóle brzucha pod żebrami, wzdęcia bądź zaburzenia masy ciała nie są wystarczającym powodem do wykonania badań diagnozujących choroby trzustki.
Zobacz także: Gdzie leży trzustka?
Badania na trzustkę – kto powinien je wykonać?
Badania trzustki niejednokrotnie mogą uratować życie. Choroby trzustki rzadko dają jednoznaczne objawy, a gdy się pojawiają często są bagatelizowane. Nierzadko nie ma żadnych niepokojących symptomów, a choroba objawia się dopiero w zaawansowanym stadium. Taki stan utrudnia skuteczne leczenie, a często przesądza nawet o śmierci – tak dzieje się w przypadku późno zdiagnozowanego nowotworu trzustki (przeżywalność w ciągu 5 lat to zaledwie 5%).
Z tego powodu warto czujnie obserwować swoje ciało i reagować już na pierwsze, najczęściej bagatelizowane objawy. Takie, które powinny zaniepokoić i skłonić do wykonania badań trzustki, to:
- bóle brzucha – u góry, promieniujące do kręgosłupa,
- nagła i szybka utrata masy ciała,
- nudności i wymioty,
- częste biegunki,
- wzdęcia,
- zaburzenia trawienia,
- utrata apetytu bądź nadmierne łaknienie,
- świąd,
- ciemna barwa moczu i jasna barwa stolca,
- gorączka,
- żółtaczka.
Warto pamiętać, że badanie trzustki jest konieczne u osób z powyższymi symptomami. Konsultacja lekarska i diagnostyka w kierunku chorób trzustki powinny odbyć się możliwie najszybciej.
Badanie trzustki a choroby
Niepokojące objawy mogą świadczyć o chorobach trzustki. Do najczęstszych schorzeń zalicza się: ostre bądź przewlekłe zapalenie trzustki, autoimmunologiczne zapalenie trzustki, torbiele (pozapalne, pasożytnicze, nowotworowe), a także nowotwory trzustki, w tym guzy neuroendokrynne trzustki. Aby specjalista mógł postawić diagnozę, wykonuje się szereg specjalistycznych badań trzustki.
Badanie trzustki z krwi i moczu
Specjalista może rozpocząć diagnostykę chorób trzustki od zlecenia prostych, ale dających dużo informacji o kondycji i funkcjonowaniu trzustki, badaniach z krwi i moczu. Aby zdiagnozować zapalenie trzustki, warto wykonać badanie amylazy trzustkowej. Polega ono na pobraniu próbki moczu (porannego bądź ze zbiórki dobowej) lub surowicy krwi. Amylaza to enzym wydzielany m.in. przez trzustkę (nazywamy ją wówczas amylazą trzustkową), dlatego jeśli jej stężenie jest podwyższone, staje się to informacją, że w organizmie może występować zapalenie trzustki. Z kolei badanie bilirubiny z krwi żylnej może wskazywać na kamicę przewodową. Choroba zostaje stwierdzona u osób, które po pobraniu próbki krwi i analizie w wynikach otrzymały podwyższone stężenie bilirubiny całkowitej. Kolejnym badaniem z krwi jest badanie stężenia lipazy. To, podobnie jak amylaza, enzym wytwarzany przez trzustkę. Gdy po pobraniu próbki krwi z żyły łokciowej wyniki wykażą jej nieodpowiednie stężenie, specjalista może podejrzewać zapalenie bądź guza trzustki. Aby postawić ostateczną diagnozę, musi jednak wykonać także inne badania diagnostyczne i porównać je z objawami klinicznymi.
W diagnozowaniu chorób trzustki może pomóc również badanie biochemii krwi – w szczególności profil trzustkowy. Podczas tego badania zostanie pobrana z żyły łokciowej próbka krwi, w której zostaną ocenione stężenia amylazy i fosforanów w surowicy, a także glukozy we krwi. Ponadto warto wykonać także badanie krwi sprawdzające poziom OB. (odczyn Biernackiego), liczbę leukocytów i stężenie białka C-reaktywnego – każdy z nich jest podwyższony w wielu chorobach trzustki. W diagnostyce przydatne będą też tzw. próby wątrobowe (aminotransferaza asparaginowa – AspAT, gammaglutamylotransferaza – GGTP, dehydrogenaza mleczanowa, ang. lactate dehydrogenase – LDH, aminotransferaza alaninowa – AIAT). Ich podwyższony wskaźnik może świadczyć o zastoju żółci, który często występuje np. w ostrym zapaleniu trzustki. Ponadto, aby zdiagnozować nowotwory trzustki, mierzy się stężenie markerów nowotworowych we krwi. Jeśli są podwyższone, wyniki wskazują na raka trzustki.
Badanie trzustki – diagnostyka obrazowa i pozostałe badania
- Ultrasonografia (USG)
Badanie USG należy do wstępnych badań diagnozujących choroby trzustki. Dzięki niemu można skutecznie zdiagnozować ostre zapalenie trzustki (bez oceniania stopnia zaawansowania). Warto jednak podkreślić, że w tym stanie chorobowych osoba badana może borykać się
z problemami trawiennymi (np. wzdęciami), a zalegające gazy uniemożliwią uzyskanie miarodajnego wyniku.
- Tomografia komputerowa (TK)
Tomografia komputerowa jest lepszym badaniem niż USG, gdyż wykonuje się ją z podaniem środka cieniującego, co umożliwia dokładną ocenę zmian w obrębie trzustki – w tym np. stwierdzenie jej martwicy. Dzięki TK można postawić diagnozę wskazującą na ostre zapalenie trzustki (OZT). Gdy istnieją przeciwwskazania do badania, zaleca się wykonanie rezonansu magnetycznego.
- Rezonans magnetyczny (MRI)
Rezonans magnetyczny to kolejne badanie diagnozujące praktycznie wszystkie najczęstsze choroby trzustki. Dzięki wytwarzaniu pola magnetycznego tworzy trójwymiarowe obrazy, które dokładnie uwidaczniają różnice między zdrowymi tkankami a patologicznymi. Badanie MRI (ang. magnetic resonance imaging) jest całkowicie bezpieczne – nie wytwarza szkodliwego promieniowania.
- Pozytonowa tomografia emisyjna (PET)
Pozytonowa tomografia emisyjna to nowoczesne i precyzyjne badanie trzustki, które umożliwia wykrycie zmian nowotworowych (nawet wczesnych). Dodatkowo dzięki PET (ang. positron emission tomography) możliwa jest ocena stadium choroby nowotworowej i zasięg guza. Ponadto pozytonowa tomografia emisyjna pozwala specjaliście ocenić skuteczność zastosowanej w konkretnej chorobie trzustki terapii.
Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW)
Zabieg ten stosowany jest zarówno w celach diagnostycznych, jak i leczniczych. Wykonywany jest najczęściej u osób z OZT. Badanie to polega na wprowadzeniu endoskopu najpierw do dwunastnicy. Później do przewodów trzustkowych i dróg żółciowych podaje się kontrast, a następnie wykonuje rentgenogram. Dzięki ECPW (ang. endoscopic retrograde cholangiopancreatography) specjalista może zdiagnozować przyczynę bolesnych objawów. Ponadto podczas badania można przeprowadzić drenaż torbieli trzustki, usuwanie złogów itp.
