Zespół Angelmana znany jest także jako AS (ang. Angelman syndrome). Choroba występuje z częstością 1 na 12000-20000 urodzeń.
Przyczyny zespołu Angelmana
Choroba Angelmana jest schorzeniem neurogenetycznym. Jej główną przyczyną jest uszkodzenie genu UBE3A znajdującego się w regionie 15q11-q13. Wskazuje się cztery mechanizmy, które stanowią podłoże AS:
- Delecja, czyli utrata fragmentu materiału genetycznego (nukleotydu, genu bądź chromosomu) w regionie 15q11-q13.
- Mutacja genu UBE3A.
- Jednorodzicielska disomia chromosomu (UPD) – sytuacja, w której dwa chromosomy o tym samym kształcie, wielkości i zawierające podobną informację genetyczną pochodzą od tego samego rodzica. Disomia zachodzi u około 3% przypadków i wiąże się z łagodniejszym przebiegiem choroby (np. rzadszymi drgawkami).
- Nieprawidłowy imprinting (ID) – zaburzenie w wytwarzaniu gamet.
AS jest defektem pochodzenia matczynego, jeżeli wada ma pochodzenie ojcowskie skutkiem delecji jest zespół Pradera Williego.
Zespół Angelmana objawy i przebieg choroby
Masa urodzeniowa u dzieci z AS jest niższa o 200-300 gramów od masy ciała u dzieci zdrowych. Noworodki mają zwykle trudności z odżywianiem (brak umiejętności ssania, krztuszenie się pokarmem i zwracanie treści pokarmowej). Wyraźne zaburzenia rozwoju psychoruchowego zauważalne są około 6 miesiąca życia. We wczesnym okresie życia noworodki z zespołem Angelmana zaczynają mieć słabo wyczuwalne drżenia mięśni, są nadmiernie spokojnie i zaczyna się u nich pojawiać oczopląs.
Osoby dotknięte chorobą Angelmana zachowują się w typowy sposób – wyglądają na szczęśliwe i często szeroko się uśmiechają (cecha dysmorficzna zespołu AS). Śmiech pojawia się w sytuacjach nieadekwatnych (np. podczas zastrzyku) i nie można nad nim zapanować. Może mu towarzyszyć szybkie machanie rękami lub klaskanie. Dzieci chore na AS często wysuwają język, mają duże usta i szeroko rozstawione oczy. W większości wypadków chorobie towarzyszy też skolioza kręgosłupa (skrzywienie boczne), przykurcze kolan, kłopoty ze snem, zez i krótkowzroczność. Ogólny obraz kliniczny to zaburzenia mowy, trudności z poruszaniem się i niepełnosprawność intelektualna. Objawy syndromu Angelmana uzależnione są od tego, który z mechanizmów jest przyczyną choroby.
Jeżeli podłożem jest delecja, u osób chorych występują: małogłowie, zaburzenia ruchowe (np. obniżone napięcie mięśni), ataki padaczki, drgawki, zaburzenia w pigmentacji włosów, skóry i zabarwieniu tęczówki oka.
U dzieci z ID i UPD w mniejszym stopniu występują zaburzenia ruchu i bardziej rozwinięte są zdolności poznawcze.
W przypadku, gdy przyczyną AS jest niewłaściwy imprinting bez delecji, osoby takie są w stanie opanować blisko 60 słów i budować proste zdania.
Dzieci z zespołem Angelmana, którego przyczyną jest mutacja genu UBE3A, mogą mieć dobrze rozwinięte zdolności motoryczne i poznawcze. Często nie towarzyszą im też poważne objawy kliniczne (np. napady padaczkowe).
U osób dorosłych częstotliwość napadów padaczki zmniejsza się o 60%. Poprawie ulega również jakość snu. Z wiekiem zaostrza się jednak poczucie lęku i niepokoju, które utrudniają funkcjonowanie i obniżają jakość życia.
Diagnostyka i leczenie syndromu Angelmana
Po rozpoznaniu klinicznych objawów AS należy ustalić, który mechanizm odpowiada za wystąpienie choroby. W tym celu wykonywane są badania przeprowadzane w poradniach genetycznych, np.:
- Badanie FISH – poszukiwanie delecji w chromosomach,
- Analiza metylacji w DNA,
- Analiza genu UBE3A pod względem mutacji,
- Badanie polimorfizmu markerów mikrosatelitarnych.
Ważnym elementem leczenia osób ze zdiagnozowanym zespołem Angelmana jest rehabilitacja i zabiegi terapeutyczne. Ich celem jest polepszenie koordynacji ruchowej, opanowanie właściwych wzorców postawy i stymulacja równowagi. W terapii zalecane są ćwiczenia w wodzie. Osoby z AS zafascynowane są wodą i chętnie do niej wchodzą. Gimnastyka w basenie łagodzi bóle kręgosłupa spowodowane skoliozą i zmniejsza częstotliwość skurczów mięśni. Konsultacje, które wspomagają prawidłowy rozwój i funkcjonowanie osób z zespołem Angelmana to: neurologiczna (w zakresie leczenia ataków padaczki), gastroenterologiczna (w przypadku problemów z odżywianiem się i refluksem), okulistyczna (ze względu na częste przypadki krótkowzroczności i zeza), logopedyczna i ortopedyczna.
Komunikowanie się z osobami dotkniętymi syndromem Angelmana jest utrudnione ze względu na zaburzenia mowy i zaburzenia rozumienia języka. Alternatywnymi sposobami, które umożliwiają nawiązanie kontaktu, jest wykorzystanie obrazów (np. piktogramów) i gestów. Instrumenty te umożliwiają szkolenie techniki wyboru i wyrażania emocji.
