Behawioryzm został stworzony na początku XX w. przez Johna Watsona. Na bazie tego nurtu powstała psychoterapia, której działania skupione są wokół zachowania człowieka.
Co to jest terapia behawioralna?
Terapia behawioralna wywodzi się z behawioryzmu, czyli nurtu psychologicznego, który został opracowany w oparciu o prawa uczenia oraz warunkowania. Każdy człowiek, rodząc się, jest wyposażony w mechanizmy pozwalające mu na naukę nowych zachowań, czyli umiejętności pozwalających na przetrwanie. Duży wpływ na ludzkie postępowanie ma środowisko, w którym się żyje, oraz wychowanie rodziców. Jednakże w toku rozwoju można zmieniać wyuczone schematy. Dzieje się to głównie poprzez warunkowanie instrumentalne, czyli działanie poprzez nagradzanie wskazanych zachowań oraz karanie tych niepożądanych. Psychologowie dowiedli, że człowiek przez całe życie potrafi uczyć się nowych rzeczy oraz kształtować swoje zachowania. Na tych założeniach opiera się terapia behawioralna. Wsparcie w zmianie sposobu zachowania niezależnie od leczonych zaburzeń składa się na cztery fazy. Pierwsza polega na diagnozie, która polega na prowadzeniu wywiadu z klientem i identyfikacji jego problemu. Następnie wzbudza się motywację do zmiany oraz namawia do przejęcia odpowiedzialności za terapię. Kolejny etap to wdrożenie wcześniej zaplanowanej procedury terapeutycznej. Ostatnią fazą terapii jest nauka utrwalania i podtrzymywania osiągniętych zmian. W psychoterapii behawioralnej skupia się głównie na zmianie wyuczonych schematów, ale również na rozwijaniu zachowań deficytowych. Terapeuta wyrównuje brak pewnych umiejętności, które są uważane za prawidłowe i pożądane w społeczeństwie.
Zobacz także: Terapia poznawczo-behawioralna - założenia, przebieg, wady i zalety
Techniki używane w terapii behawioralnej
Terapia behawioralna opiera się jedynie na zmianie nieprawidłowych zachowań człowieka. Psychoterapeuta prowadzi ją poprzez różne, wypracowane w toku nauki narzędzia psychologiczne. Przede wszystkim są to techniki treningowe, poprzez które klient weryfikuje swoje dotychczasowe schematy oraz uczy się w praktyce nowych form zachowań. Korzysta się z systematycznej desensytyzacji, polegającej na odwrażliwianiu na niektóre bodźce powodujące lęk. W tej metodzie konstruuje się sytuacje, w których w warunkach kontrolowanych pacjent może skonfrontować się ze swoimi doświadczeniami lub obiektem lęku. Dzięki temu stwarza się możliwość wypracowania nowych reakcji na sytuacje niepokojące. Odwrażliwianie wykonuje się poprzez relaksację (rozluźnianie grup mięśni, spowolnienie oddechu). Desensytyzacji używa się w sytuacjach, gdy klient reaguje lękiem na jakieś bodźce, np. na widok pająka. Mogą przydarzyć się sytuacje odwrotne, gdy osobę przyciągają szkodliwe lub nielegalne bodźce, tj. palenie tytoniu lub używanie narkotyków. W takim przypadku stosuje się technikę awersyjną, która ma na celu uczynienie takich zachowań nieprzyjemnymi dla klienta. Wykonuje się to na podstawie prawa o warunkowaniu klasycznym. Bodźce niepożądane, budzące pokusę, czyni się negatywnymi poprzez skojarzenie ich z czymś nieprzyjemnym dla klienta. Z upływem czasu negatywne schematy są odpychające dla klienta. Metodą używaną w terapii behawioralnej jest również trening asertywności, który może dotyczyć uczuć, postaw życiowych i sytuacji społecznych. Klient uczy się skutecznie radzić sobie z presją otoczenia, bez poczucia winy i niszczenia relacji interpersonalnych. Istotną metodą jest również modelowanie uczestniczące, które jest oparte na teorii społecznego uczenia się. W tej technice terapeuta demonstruje zachowania pożądane, a klient ma możliwość zaobserwowania i naśladowania ich. Uczenie się poprzez obserwację jest podstawową wrodzoną umiejętnością człowieka.
Dla kogo jest skierowana terapia behawioralna
Terapia behawioralna znajduje zastosowanie w przypadkach przeszkadzających i aspołecznych zachowań, tj. nieśmiałość lub lęk przed zawiązywaniem relacji interpersonalnych. Metoda awersyjna jest skuteczna w sytuacjach zachowań ściśle związanych z organizmem, np. uzależnienie od nikotyny lub choroba alkoholowa. Terapeuci behawioralni pracują również z osobami cierpiącymi na nerwice, fobie lub zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. Klientami mogą być również osoby mające problem z agresją i zachowaniami przestępczymi. Techniki behawioralne cechują się pewną skutecznością, aczkolwiek obecnie wiąże się je z podejściem poznawczym, gdzie odwołuje się do irracjonalnych i poznawczych przekonań. Aktualnie terapia behawioralna jest głównie używana do wspierania dzieci cierpiących na zaburzenia ze spektrum autyzmu. Dzieci takie mają problemy ze zrozumieniem podstawowych norm społecznych. W związku z tym ciężko odnieść się do ich reprezentacji poznawczych, dlatego korzysta się z technik behawioralnych. W pracy z dziećmi przede wszystkim stosuje się technikę wzmocnień nagrodami. Terapia behawioralna jest przydatna dla dzieci w różnym stopniu rozwoju, m.in. we wczesnym rozumieniu mowy, nauce pojęć abstrakcyjnych i umiejętności szkolnych. Behawioryzm może okazać się zbyt płytki do pracy z osobami dorosłymi, dlatego poleca się go zwłaszcza do pracy z dziećmi ze specyficznymi zachowaniami dla autyzmu.
