Asertywność nie jest zdolnością wrodzoną – można ją wykształcić. Jako umiejętność komunikacyjną najczęściej przeciwstawia się ją uległości i agresji – postawom, ku którym ludzie skłaniają się wskutek uwarunkowań biologicznych i które zwykle utrwalają się w trakcie zdobywania życiowych doświadczeń. Mimo swoich oczywistych zalet asertywność okazuje się w praktyce trudną sztuką, którą jednak można opanować dzięki specjalnym treningom i powszechnie dostępnej literaturze.
Co to jest asertywność?
Zachowanie asertywne najłatwiej zdefiniować w opozycji do pozostałych postaw, jakie można przyjąć w relacjach międzyludzkich, czyli agresji i uległości. Postępowanie agresywne to bezkompromisowe dążenie do realizacji własnych celów, co często oznacza naruszenie praw innych osób. Agresja nie musi mieć nic wspólnego z użyciem fizycznej siły, ale nieraz oznacza złość, gniew, słowny atak czy przemoc psychiczną. Uległość to konformistyczne podporządkowanie się innym, wbrew własnym potrzebom i przekonaniom. Osoba uległa pozwala na łamanie swoich praw z braku wiary we własne siły czy z lęku przed odrzuceniem. Asertywność stanowi swego rodzaju „złoty środek” pomiędzy opisanymi postawami. Zakłada troskę o własne potrzeby i interesy oraz obronę osobistych granic, ale w sposób konstruktywny, niepowodujący dyskomfortu czy cierpienia innych osób. Komunikacja asertywna jest stanowcza, bezpośrednia, otwarta i uczciwa, pozbawiona zarówno znamion agresji i innych negatywnych emocji wobec interlokutora, jak i poczucia winy w związku z korzystaniem ze swoich praw.
Asertywność obejmuje szereg umiejętności interpersonalnych, do których należą:
- wyrażanie własnych poglądów, uczuć, potrzeb, oczekiwań,
- obrona i egzekwowanie swoich praw,
- umiejętność odmawiania,
- niepoddawanie się konformizmowi czy manipulacji,
- empatia, wrażliwość, umiejętność uważnego słuchania,
- zdolność do przyjmowania komplementów, pochwał,
- umiejętność reagowania na krytykę i wyrażania jej.
Postawa asertywna
Zdolności społeczne osoba asertywna może rozwijać dzięki adekwatnej do rzeczywistości samoocenie, znajomości swoich mocnych i słabych stron oraz samoakceptacji i szacunku do siebie. Z taką samoświadomością postawa i samopoczucie jednostki nie są zależne od chwilowych sukcesów czy porażek, dzięki czemu łatwiej jest kontrolować własne emocje, nie lękać się krytyki i odrzucenia. Człowiek asertywny, nie martwiąc się opinią otaczających go ludzi, postępuje w zgodzie z własnymi przekonaniami, jednocześnie dając takie samo prawo innym. Dzięki realistycznemu obrazowi siebie może stawiać sobie osiągalne cele i w pełni wykorzystywać własne możliwości.
Osoba asertywna umie racjonalnie zadbać o swoje interesy, nie narażając na szwank dobra innych ludzi. Posiada umiejętność działania bez lęku, tremy czy poczucia winy. Akceptuje własne ograniczenia, pozwala sobie na błędy i potrafi wziąć za nie odpowiedzialność. Umie także docenić wagę własnych osiągnięć. Liczy się ze zdaniem innych ludzi, potrafi z nimi współpracować i korzystać z ich pomocy. Dzięki szczerości i autentyczności wobec rozmówców swobodnie nawiązuje kontakty. Człowiek asertywny potrafi otwarcie, bez lęku, wyrażać swoje myśli, uczucia, pragnienia. Umie również stanowczo określić granice swojej prywatności.
Trening asertywności
Aby nauczyć się asertywności, najlepiej skorzystać z pomocy psychoterapeuty lub z grupowego szkolenia poświęconego rozwojowi tej umiejętności. Trening asertywności zwykle kierowany jest do określonych grup wiekowych czy społecznych – istnieją kursy dla dzieci, kobiet, mniejszości etnicznych, alkoholików itd. Organizuje się także warsztaty dla wybranych grup zawodowych, np. menadżerów, handlowców, telemarketerów. Szkolenia prowadzone przez trenerów – zwłaszcza zespołowe – mają tę przewagę nad samodzielną nauką z wykorzystaniem fachowej literatury, że umożliwiają przećwiczenie nabywanych zdolności oraz uzyskanie informacji zwrotnych.
Przykładowe umiejętności, jakie można opanować podczas treningu asertywności:
- posługiwanie się komunikatami „ja” w alternatywie do komunikatów „ty” – nieocenianie rozmówcy (co mogłoby zmusić go do zajęcia pozycji obronnej) i wyrażanie wyłącznie własnych odczuć w sytuacji konfliktowej,
- metoda „zdartej płyty” w obliczu potrzeby obrony swoich praw czy opinii – stanowcze powtarzanie stale tych samych argumentów, które zostały przytoczone na początku konwersacji, bez próby wyliczania nowych,
- metoda „jujitsu” w przypadku zachowań agresywnych interlokutora – w obliczu presji czy gróźb zachowuje się stałą, spokojną dynamikę wypowiedzi, negatywne emocje pozostawiając po stronie rozmówcy.
Asertywność na co dzień
Ludzie asertywni są uczciwi wobec siebie i innych. Ponieważ postępują w zgodzie z własnymi przekonaniami i dążnościami, potrafią zadbać o to, co dla nich ważne, zwykle mają wysoki poziom satysfakcji z życia, pozytywne relacje z otoczeniem, a także cieszą się dobrym zdrowiem psychicznym. Dlatego warto być asertywnym w każdej sytuacji – w relacjach rodzinnych, towarzyskich, w związkach. Wbrew pozorom dobrze zdobyć się także na asertywność w pracy – związane z nią ryzyko jest mniejsze niż cena, jaką płaci się za rezygnację ze swoich praw i szacunku do własnej osoby oraz brak własnego zdania, a w konsekwencji – brak satysfakcji z wykonywanych zadań.
