Przemoc psychiczną rodzi frustracja agresora (zazwyczaj niezwiązana z osobą ofiary), którą ten może bezpiecznie (bo bezkarnie) wyładować na najbliższym otoczeniu. W porównaniu z ewidentną przemocą fizyczną, przemoc psychiczna jest często zjawiskiem trudno uchwytnym, nie tylko dlatego że nie zostawia widocznych śladów. Ludzie nierzadko nie zdają sobie sprawy, że są jej sprawcami lub ofiarami. Ci drudzy często potrzebują wiele czasu, by dostrzec, jak bardzo patologiczna jest ich relacja z agresorem i niemało odwagi i determinacji, by zacząć szukać pomocy.
Przemoc psychiczna w związku
Przemoc psychiczna w małżeństwie (lub w związku nieformalnym) często bywa bagatelizowana przez ofiarę, która nie potrafi zaakceptować myśli, że zachowania bliskiego człowieka są poważnym nadużyciem. Osoba poszkodowana ma skłonność do usprawiedliwiania czynów agresora. Sytuację tę pogłębia fakt, że w okresach pomiędzy wybuchami agresji partner - mniej lub bardziej świadomie próbując odkupić swoje przewinienia - potrafi okazywać wiele troski i czułości. Warto zatem zachować czujność wobec wszelkich objawów przemocy psychicznej, by adekwatnie na nie zareagować.
Istnieje szereg środków przemocy psychicznej wobec partnera, do których należą:
- agresja werbalna - agresor krytykuje ofiarę, obrzuca obelgami, wysuwa bezpodstawne oskarżenia i uszczypliwe aluzje pod jej adresem;
- ataki furii - agresor podnosi głos, grozi użyciem przemocy fizycznej, niszczy przedmioty (zwłaszcza osobiste rzeczy ofiary);
- brak szacunku dla partnera - agresor okazuje ofierze pogardę, ośmiesza ją (zwłaszcza przy osobach trzecich), lekceważy jej opinie czy działania;
- brak zaufania do partnera - agresor nieustanne sprawdza prawdomówność ofiary, posądza ją o nielojalność czy zdradę, przegląda jej korespondencję i rzeczy osobiste;
- sprawowanie kontroli nad partnerem - agresor izoluje ofiarę od otoczenia, utrudniając jej kontakty z bliskimi, śledzi ją, nachodzi w pracy, ogranicza samodzielność;
- oczekiwanie posłuszeństwa i narzucanie własnych poglądów - agresor nie toleruje faktu, że ofiara ma własne zdanie i podporządkowuje sobie ją we wszystkich dziedzinach życia;
- szykanowanie partnera - agresor wymusza na ofierze pożądane przez siebie zachowania, np. szantażując ją, ograniczając jej dostęp do pieniędzy;
- obarczanie partnera winą za akty psychicznej przemocy - agresor przypisuje ofierze odpowiedzialność za swoje zachowanie, sugerując, że został sprowokowany do aktu psychicznej przemocy;
- karanie partnera - agresor karze ofiarę za jej domniemane przewinienia, ignorując ją, nie okazując jej uczuć czy rezygnując z wcześniejszych wspólnych planów.
Przemoc psychiczna wobec dzieci
Przemoc psychiczna wobec dzieci przez długi czas była zjawiskiem równie powszechnym, co lekceważonym. Surowe metody wychowawcze uznawano za właściwy sposób kształtowania młodych ludzi. Tymczasem badania współczesnych psychologów wykazują, że werbalna agresja ma bardziej negatywny wpływ na rozwój człowieka niż stosowanie przemocy fizycznej. Dziecko jest całkowicie bezbronne i bezkrytyczne wobec obelg, gróźb, uczuciowego szantażu czy nadmiernego rygoryzmu. Rozwija się w nieustannym poczuciu zagrożenia, winy, upokorzenia, w strachu, ucząc się bez protestu spełniać wszelkie oczekiwania opiekunów. W konsekwencji wyrasta na osobę o niskim poczuciu własnej wartości, lękową, niezdolną do podejmowania samodzielnych decyzji, przekonaną, że niewarta jest miłości. Przemoc psychiczna stosowana wobec dzieci zostawia w nich ślad do końca życia, predysponując je do poważnych zaburzeń psychicznych (nerwic, depresji, myśli samobójczych) lub kontynuowania w dorosłym życiu wyuczonych w dzieciństwie zachowań nacechowanych agresją.
Ofiary przemocy psychicznej
Przemoc psychiczna w rodzinie, szkole czy pracy powoduje, że zdrowie psychiczne jej ofiar ulega stopniowemu pogorszeniu. Do najczęstszych zaburzeń należą obniżony nastrój, brak poczucia bezpieczeństwa, niska samoocena, izolacja społeczna, poczucie winy. Dalszą konsekwencją psychicznej agresji są różnego rodzaju objawy neurotyczne - zaburzenia percepcji, snu, łaknienia, depresja - oraz reakcje somatyczne organizmu, takie jak: nudności, zawroty głowy czy kołatanie serca. Ofiary często sięgają po alkohol, narkotyki, mają myśli samobójcze.
Osoby żyjące w mentalnym terrorze często nie są zdolne mu się przeciwstawić, dlatego nie wolno pozostawać obojętnym na ich cierpienie. Należy z nimi rozmawiać, wspierać je, zachęcać do racjonalnej oceny sytuacji i zmian. Ofiary przemocy psychicznej mogą uzyskać fachową pomoc pod numerem "Niebieskiej Linii" lub w Ogólnopolskim Pogotowiu dla Ofiar Przemocy w Rodzinie, które oferuje wsparcie psychologiczne i prawne.
