Agresja najprawdopodobniej wykształciła się jako narzędzie wywierania wpływu i rozstrzygania konfliktów. Umożliwiała silnym osobnikom wymuszanie na słabszych określonego postępowania. W procesie rozwoju cywilizacji zachowania agresywne przestały być akceptowane społecznie. Są jednak stale obecne we wszystkich środowiskach i grupach wiekowych.
Przyczyny agresji
Badacze nie są zgodni co do tego, czy agresja ma charakter wrodzony, czy nabyty. Istnieje kilka koncepcji na temat genezy tego zjawiska:
- teoria instynktów – człowiek zachowuje się agresywnie, bo wynika to z jego natury – rodzi się z niezbędnym mu do życia „instynktem walki”,
- teoria frustracji – wynikająca z niezaspokojenia potrzeb frustracja wyzwala w jednostce pokłady agresji,
- teoria społecznego uczenia się – ludzie uczą się zachowań agresywnych poprzez obserwację lub własne doświadczenie,
- teoria skryptów – sekwencje zachowań nacechowanych agresją są dla danej osoby sprawdzonym, skutecznym narzędziem do osiągania celów.
Agresja u dzieci
Obserwacja zachowań dzieci sugeruje, że mimo możliwego wpływu uwarunkowań dziedzicznych (np. temperamentu), agresja rozwija się przede wszystkim na skutek oddziaływania otoczenia i jest wynikiem uczenia się. Zasadniczą rolę w rozwoju młodego człowieka ma atmosfera panująca w domu rodzinnym. Dziecko, które wzrasta w deficycie uczuć, w obliczu zbyt wysokich wymagań lub braku jasno zakreślonych granic właściwego postępowania, zwykle ma problem z kontrolowaniem emocji. Negatywny wpływ na kształtowanie się jego osobowości mogą mieć także błędy wychowawcze popełniane przez nauczycieli szkolnych lub presja grupy rówieśniczej. Jeśli dom, szkoła czy media dodatkowo dostarczają dziecku wzorców agresywnych zachowań, to najprawdopodobniej w wielu okolicznościach będzie uciekać się ono do agresji – celem uzyskania aprobaty, wyrażenia frustracji, zaspokojenia potrzeb.
Zobacz także: Histeria u dorosłych i dzieci – przyczyny i objawy. Jak sobie z nią radzić?
Rodzaje agresji
Badacze agresji wyróżniają wiele jej rodzajów. Przykładowo, ze względu na sposób manifestowania się dzieli się ją na:
- fizyczną – polega na bezpośrednim działaniu na przedmiot (osobę, rzecz) i przyjmuje formę bicia, popychania, kopania, niszczenia itp.,
- werbalną – przejawia się w groźbach, kpinach czy ośmieszaniu; agresja słowna może przybierać złożone formy (np. ograniczenie komuś swobód czy przywilejów),
- pasywną – wyraża się emocjonalnym chłodem, wycofaniem z relacji; bierna agresja bywa też niepodejmowaniem oczekiwanych działań,
- wyobrażeniową – ma postać pragnienia wyrządzenia komuś krzywdy (np. marzenie o zemście).
Biorąc pod uwagę celowość działania, można mówić o agresji:
- wrogiej – jest poprzedzona gniewem i ukierunkowana na wyrządzenie szkody, w której krzywda ofiary jest celem samym w sobie,
- instrumentalnej – wyrządzona krzywda ma prowadzić do uzyskania określonego rezultatu; agresja nie powstaje na bazie negatywnych emocji, lecz w wyniku kalkulacji (np. faulowanie przeciwnika),
- zadaniowej – stanowi odmianę agresji instrumentalnej i wiąże się z pełnieniem ról społecznych (np. rodzic wymierzający karę dziecku).
Rodzaje agresji można określać także ze względu na jej obiekt:
- wewnętrzna – dotyczy własnej osoby i przejawia się w formie samouszkodzeń lub prób samobójczych,
- zewnętrzna – skierowana jest przeciw innym osobom lub przedmiotom i może przyjąć formę pobicia, znieważenia czy zniszczenia.
Jak radzić sobie z agresją?
Choć zachowania agresywne nie są akceptowane społecznie, to większość ludzi na co dzień spotyka się z sytuacjami, które budzą w nich agresję. Odczuwanie gniewu czy złości to naturalne i zdrowe zjawisko – reakcja organizmu na zaistniały konflikt czy niezaspokojoną potrzebę. Człowiek nie powinien tłumić negatywnych emocji, lecz okazać je tak, by nie wyrządzić żadnej krzywdy.
Agresję można rozładować nie tylko krzykiem czy przemocą. Sztuką, jaką należy opanować, jest nazywanie własnych uczuć. Zwerbalizowanie ich jest nie tylko skuteczną metodą zredukowania napięcia, ale też sposobem na osiągnięcie pożądanych celów. Jeśli agresja wynika z konfliktu interpersonalnego, wyrażenie własnych potrzeb i emocji w sposób asertywny da lepszy rezultat niż obelgi.
Od gniewu czy stresu można wyzwolić się dzięki aktywności fizycznej. Uprawianie sportu, spacer lub porządki w mieszkaniu nie tylko obniżają emocjonalne napięcie, ale też pozwalają nabrać dystansu do sytuacji, która je wywołała.
Zobacz także: Zaburzenia emocjonalne u dzieci i dorosłych – rodzaje, objawy, leczenie
Zarówno rozładowaniu, jak i przeciwdziałaniu agresji służy codzienny relaks. Osoby, które dbają o swój komfort psychiczny i regularny wypoczynek, żyją w mniejszym napięciu, nie są podatne na negatywne emocje i potrafią łatwo je zredukować zajęciem, które sprawia im radość.
Leczenie agresji
Agresja, pojęta jako rezultat złości u zdrowej osoby, nie wymaga leczenia, lecz jedynie umiejętnego rozładowania napięcia. Zachowania agresywne bywają jednak objawami zaburzeń psychicznych, takich jak osobowość dyssocjalna czy uzależnienia. W takich przypadkach zalecana jest odpowiednia do rodzaju schorzenia psychoterapia, którą – w celu wyrównania nastroju chorego – wspiera się farmakoterapią.
