Niezależnie od przyczyn i przebiegu, problemy emocjonalne utrudniają funkcjonowanie społeczne osoby, której dotykają, zwykle stają się także powodem jej osobistego dyskomfortu. Dlatego w większości przypadków uznaje się je za jednostki chorobowe, które kwalifikują się do psychoterapii.
Zaburzenia emocjonalne u dzieci i dorosłych – przyczyny
Przyczyn zaburzeń sfery emocji upatruje się w czynnikach biologicznych. U podłoża nieadekwatnych reakcji emocjonalnych mogą leżeć choroby układu nerwowego, wady budowy mózgu lub jego uszkodzenia. Inne czynniki etiologiczne to choroby somatyczne (np. niedoczynność tarczycy), nieprawidłowe przewodzenie synaptyczne neuroprzekaźników albo zmiany dziedziczne. U dorosłych dysfunkcje psychiczne mogą kształtować się na skutek nadużywania substancji psychoaktywnych.
Rozwój emocjonalny dzieci uzależniony jest od atmosfery w domu rodzinnym, środowiska szkolnego i grupy rówieśniczej. Negatywne relacje czy wzorce zachowań w tych obszarach mogą stać się przyczyną zaburzeń – zarówno w dzieciństwie, jak i w dorosłym życiu. Problemy emocjonalne – tak u dorosłych, jak i u dzieci – mogą być spowodowane także szczególnie stresującymi czy traumatycznymi wydarzeniami.
Rodzaje zaburzeń emocjonalnych u dzieci
Do zaburzeń sfery emocjonalnej u dzieci należą reakcje nerwicowe. Polegają one na chorobliwie lękowej odpowiedzi na stres, którego źródło często nie stanowi realnego zagrożenia. W obliczu niepokoju i bezradności dziecko uruchamia różnego rodzaju mechanizmy obronne służące rozładowaniu uczuć wywołanych silnym urazem psychicznym. Do zachowań nerwicowych zalicza się:
- lęki, np. przed ciemnością, zwierzętami,
- mimowolne moczenie się,
- tiki nerwowe,
- jąkanie się,
- zaburzenia apetytu.
Zobaczcie, jakie objawy daje nerwica lękowa:
Inną grupę zaburzeń emocjonalnych stanowią zahamowania psychoruchowe. Dzieci z tym problemem są lękowe, niepewne siebie, mało aktywne, mają trudności w kontaktach społecznych. Nie sprawiają kłopotów wychowawczych – pozostają niezauważone. Przyczyną zaburzenia mogą być krytyczne opinie, ośmieszenie czy surowe kary. W tej grupie znajdują się dzieci:
- nadmiernie staranne, niepewne swych umiejętności,
- przesadnie grzeczne, posłuszne i uczynne,
- z obniżoną samooceną, bierne, bezradne,
- powściągliwe w okazywaniu przeżyć, unikające towarzystwa.
Kolejne zaburzenie wieku dziecięcego to obojętność uczuciowa, która przejawia się nieumiejętnością nawiązywania kontaktów emocjonalnych z rówieśnikami i dorosłymi. Dziecko nie jest empatyczne, nie potrafi dzielić uczuć z innymi, ma ograniczoną mimikę, unika kontaktu wzrokowego. Często jest wrogo nastawione do otoczenia, złośliwe. Takie dzieci najczęściej pochodzą z domów dziecka lub z rodzin, w których panował deficyt miłości. Przyczyną unikania interakcji społecznych jest lęk przed odtrąceniem i osamotnieniem.
Zaburzeniem emocjonalnym u dzieci jest także nadpobudliwość psychoruchowa, spowodowana przewagą procesów pobudzenia nad hamowaniem. Reakcje emocjonalne są w tym przypadku gwałtowne, nieadekwatne do okoliczności. Dzieci nadpobudliwe są impulsywne, niecierpliwe, drażliwe, mają problemy z koncentracją, szybko się nudzą.
Do zaburzeń emocjonalnych zalicza się także zachowania agresywne, przejawiające się pod postacią agresji fizycznej lub werbalnej. To zaburzenie u dzieci rozpatruje się jako:
- reakcję na frustrację – niemożliwość zaspokojenia określonych potrzeb,
- naśladowanie ważnych osób – rodziców, starszego rodzeństwa, autorytetów,
- zachowanie instrumentalne – nastawione na realizację określonego celu.
Zaburzenia zachowania i emocji u dorosłych
Jednym z najczęstszych zaburzeń sfery emocji u dorosłych jest choroba afektywna dwubiegunowa. Cechuje się ona naprzemiennym występowaniem skrajnie różnych stanów psychicznych – depresji (obniżony nastrój, spadek samooceny, brak energii oraz motywacji) i manii (euforia, niespożyta energia, poczucie omnipotencji, skłonność do agresji).
Przykładem zaburzenia emocjonalnego jest także nerwica lękowa, w której doświadczany subiektywnie lęk nie wiąże się z realnym zagrożeniem. Choroba wiąże się z szeregiem przykrych objawów somatycznych, przebiega w postaci fobii, natręctw czy ataków paniki i paraliżuje normalne funkcjonowanie chorego.
Problemy emocjonalne towarzyszą także trwałym zaburzeniom osobowości. Dotyczą w szczególności osobowości chwiejnej emocjonalnie. Ludzie z taką dysfunkcją cechują się zmiennym, niedającym się przewidzieć nastrojem i skłonnością do uczuciowych wybuchów, spontanicznych, często nieakceptowanych działań, których konsekwencji nie biorą pod uwagę. Często mają zaburzoną percepcję rzeczywistości i samych siebie – własnych celów czy preferencji.
W jaki sposób rozmawiać z chorym dzieckiem? Odpowiedź na filmie:
Terapia osób z zaburzeniami emocjonalnymi
Podstawową metodą leczenia większości zaburzeń emocjonalnych jest psychoterapia. Terapia psychodynamiczna pozwala odkryć przyczyny dysfunkcji, a behawioralno-poznawcza pomaga wypracować mechanizmy radzenia sobie z ich objawami. Celem ustabilizowania nastroju leczenie niekiedy uzupełnia się farmakologicznie (zwłaszcza w zaburzeniach o podłożu biochemicznym, takich jak choroba dwubiegunowa).
W przypadku problemów emocjonalnych u dzieci istotne jest, by psychoterapii poddać zarówno chorego, jak i jego rodziców.
