Temperament interesował badaczy już w starożytności. Jako pierwszy w V wieku p.n.e. pojęciem tym posłużył się grecki lekarz Hipokrates. Twierdził, że w organizmie występują cztery podstawowe soki – krew, śluz, żółć i czarna żółć – a od ich równowagi zależy stan ludzkiego zdrowia. Przewaga jednego z elementów miała być przyczyną określonego temperamentu – krew (łac. sanguis) przeważała u ekstrawertycznych sangwiników, śluz (gr. phlegma) u powolnych flegmatyków, żółć (gr. chole) u wybuchowych choleryków, zaś czarna (gr. mélanos) żółć u introwertycznych melancholików. W II wieku n.e. naukę o temperamentach kontynuował rzymski lekarz Galen. Opracowana przez niego w oparciu o myśl Hipokratesa typologia okazała się na tyle trafna, że jej podstawy i nazewnictwo przetrwały w pracach takich współczesnych kontynuatorów, jak Iwan Pawłow, Jan Strelau czy Hans Eysenck.
Temperament a osobowość
Temperament niekiedy utożsamiany jest z osobowością (np. w koncepcji H. Eysencka). Wielu psychologów twierdzi jednak, że ta druga jest znacznie szerszym pojęciem. Osobowość kształtuje się przez całe życie. Składają się na nią między innymi postawy, wartości, upodobania czy aspiracje jednostki, które z upływem czasu mogą ulegać modyfikacji na skutek uwarunkowań społecznych. Temperament zaś to najbardziej pierwotne cechy osobowości, które kierują zachowaniem człowieka i w ciągu życia pozostają zwykle niezmienne.
Cztery typy temperamentu
Temperament stanowi grupę stałych cech osobowości człowieka, które decydują o jego reakcjach w różnych sytuacjach. Należą do nich m.in.: emocjonalność, impulsywność, aktywność, towarzyskość, wytrwałość, ruchliwość, wrażliwość na bodźce. Zgodnie z tradycyjnym podziałem, istnieją 4 typy temperamentu.
Sangwinik to osoba o pogodnym usposobieniu, optymistycznym podejściu do życia, beztroska, pełna energii i entuzjazmu. Ma dużą wrażliwość, jest silna i pewna siebie. Sangwinik jest ekstrawertykiem – bezpośrednim, żywym, spontanicznym, ekspresyjnym w okazywaniu emocji, otwartym w kontakcie. Potrafi przyciągać do siebie ludzi, jest towarzyski, lubiany, choć bywa władczy i egocentryczny. W uczuciach jest niestały, szybko zmienia obiekty zainteresowań, ale jest ceniony za barwną, twórczą osobowość i poczucie humoru. W działaniu sangwinikowi często brak determinacji, dobrej organizacji, punktualności, zdarza mu się brać na siebie zbyt wiele obowiązków. Ma za to wiele energii, kreatywności, odwagi w podejmowaniu nowych wyzwań.
Flegmatyk to człowiek zrównoważony emocjonalnie, zdolny zachować spokój i opanowanie nawet w trudnych sytuacjach. Może przeżywać głębokie uczucia, ale zwykle ich nie uzewnętrznia. Stwarza wrażenie osoby powściągliwej, zdystansowanej, poważnej, czasem wręcz chłodnej. Brak mu żywej mimiki, słabo reaguje na bodźce. Jednocześnie flegmatyk jest człowiekiem łagodnym, tolerancyjnym, którego trudno zrazić. W relacjach bywa nieufny, ale potrafi być oddanym, współczującym przyjacielem. Umie słuchać i jest świetnym obserwatorem. W działaniu flegmatyk nie lubi pośpiechu, zmian, ryzyka. Niechętnie podejmuje decyzje, brak mu inicjatywy. Pracuje jednak wytrwale, rzetelnie, ma duże zdolności administracyjne, a ze swym wysokim obiektywizmem bywa świetnym mediatorem.
Choleryk jest człowiekiem czynu, o dużej energii i aktywności. Cechuje się wysoką pobudliwością, szybką (często nieprzemyślaną) reakcją na bodźce, skłonnością do afektów. Choleryk bywa niecierpliwy, uparty, drażliwy, agresywny, porywczy, wybuchowy. Jest przy tym silny, pełen entuzjazmu, przedsiębiorczy, zdecydowany i otwarty na wyzwania. Apodyktyczność choleryka sprawia, że trudno mu nawiązywać bliskie relacje z ludźmi, których zresztą nie szuka jako osoba z natury niezależna. Niemniej w trudnych sytuacjach okazuje się niezawodnym przyjacielem. Choleryk jest typem ukierunkowanego na osiąganie celu pracoholika, a także doskonałym organizatorem, pewnym siebie, wydajnym, szybkim w działaniu. Preferuje aktywność samodzielną, nad którą może mieć pełną kontrolę.
Melancholik jest osobą skłonną do pesymizmu, lęków i depresji. To introwertyk o bogatym świecie wewnętrznych przeżyć, typ myśliciela i idealisty, utalentowany artystycznie i wrażliwy na piękno. Ceni spokój, niełatwo wzbudzić w nim emocje, ale raz wywołane, potrafią być bardzo trwałe. Miewa trudności z podejmowaniem decyzji, brak mu wiary w siebie, ale ma analityczny umysł i potrafi twórczo rozwiązywać problemy. Melancholik z trudnością nawiązuje kontakty, ostrożnie dobiera znajomych, ale jest świetnym słuchaczem, wiernym, troskliwym i skłonnym do poświęceń przyjacielem. W działaniu jest typem perfekcjonisty. Melancholik przywiązuje wagę do szczegółów, jest dokładny, wytrwały, dobrze zorganizowany, wymagający wobec siebie. Najwydajniej pracuje w pojedynkę.
Rodzaje temperamentu w praktyce
Przedstawione powyżej typy temperamentu w praktyce rzadko występują w czystej formie. Zazwyczaj spotyka się typy mieszane, w których mogą dominować cechy temperamentu sangwinika, flegmatyka, choleryka lub melancholika. Osoby, u których można stwierdzić podobną ilość atrybutów każdego z typów, to zwykle ludzie elastyczni, najlepiej ze wszystkich przystosowani do rzeczywistości.
