Pracoholizm przypomina uzależnienie od substancji psychoaktywnych. Kierując się przymusem wykonywania pracy, osoba traci kontrolę zarówno nad ilością poświęcanego jej czasu, jak i nad pozazawodowymi sferami życia. Kolejne sukcesy zawodowe popychają pracoholika do wyznaczania sobie coraz ambitniejszych celów kosztem zdrowia czy jakości relacji rodzinnych. Osoba uzależniona nie może jednak przestać podnosić sobie poprzeczki w obawie o bezczynność czy utratę zatrudnienia. Jak w każdym nałogu, praca jest regulatorem emocji, więc chwila bez niej to dla pracoholika udręka.
Przyczyny pracoholizmu
Podatność na pracoholizm wiąże się z określonymi cechami osobowości:
- perfekcjonizmem,
- dużą ambicją,
- niską samooceną,
- skłonnością do zachowań kompulsywnych,
- poczuciem omnipotencji.
Pracoholizm może być formą ucieczki od problemów osobistych, strategią radzenia sobie z niechcianymi emocjami. Zaangażowanie w pracę zawodową może być także sposobem na samorealizację w obliczu porażek w innych sferach życia.
Pracoholizm może wynikać ze złych doświadczeń z dzieciństwa. Osoba uzależniona od pracy mogła wzrastać w deficycie rodzicielskiej miłości, poczuciu, że musi zapracować na każdy przejaw uczuć, których nie otrzyma, nie spełniwszy pokładanych w niej oczekiwań. Traumą z dzieciństwa może być także niedostatek materialny, który w dorosłym życiu skłania do chorobliwej troski o status finansowy.
Ryzyko uzależnienia wywołują czynniki społeczne. Wysoka konkurencja na rynku pracy zmusza do nieustannego podnoszenia kwalifikacji i stałej dyspozycyjności. Wszechobecny kult sukcesu i nastawienie konsumpcyjne stawiają przed ludźmi cele, które wymagają podejmowania kolejnych zawodowych wyzwań. Coraz więcej osób prowadzi własną działalność lub wykonuje wolne zawody, samodzielnie decydując o godzinach swojej pracy, zwykle kosztem czasu na inne aktywności.
Pracoholizm – objawy uzależnienia
Ponieważ praca jest uznawana za miarę życiowego sukcesu, pracoholizm to uzależnienie, które trudno zaobserwować, a jego symptomy często spotykają się ze społeczną aprobatą. Nadmierne zaangażowanie w pracę może być jednak powodem ciężkiej choroby (np. zawału mięśnia sercowego), a nawet śmierci. Dlatego alarmujące powinny być wymienione poniżej objawy:
- regularna praca w nadgodzinach lub zabieranie pracy do domu,
- nieustanne rozmawianie i rozmyślanie o pracy,
- ocenianie siebie przez pryzmat osiągnięć zawodowych,
- brak czasu dla rodziny i przyjaciół,
- brak czasu na rozwijanie zainteresowań,
- nieumiejętność wypoczywania,
- poczucie dyskomfortu w obliczu braku pracy w dniu wolnym,
- rezygnowanie z urlopu,
- życie w ciągłym pośpiechu,
- reagowanie agresją na sytuacje opóźniające realizację celów,
- niepanowanie nad rozkładem zajęć innych niż praca,
- potrzeba ustawicznej kontroli nad sytuacją w pracy, niechęć do delegowania zadań,
- dążenie do perfekcji w działaniach zawodowych bez odczuwania satysfakcji z osiągnięć,
- odczuwanie nadmiernych wyrzutów sumienia w przypadku popełnienia błędu w pracy,
- lekceważenie oznak zmęczenia,
- pracowanie kosztem jedzenia i snu.
Fizjologiczne i psychospołeczne skutki pracoholizmu
Mimo że pracoholizm jest uzależnieniem psychicznym, przeważnie odbija się na zdrowiu jednostki. Im dłużej trwa uzależnienie, tym bardziej pracoholik jest wyczerpany fizycznie. Zwykle cierpi na bezsenność, bóle głowy, ma problemy z koncentracją. U wielu osób pojawiają się zaburzenia seksualne, nerwicowe czy stany lękowe. Nieustanny stres i postępujące wyczerpanie organizmu i mogą powodować rozwój choroby wrzodowej lub chorób układu krążenia.
Objawom wegetatywnym towarzyszy pogorszenie jakości życia osobistego. Pracoholizm może doprowadzić do rozpadu rodziny, utraty więzi z przyjaciółmi. Osoba uzależniona redukuje obszar swoich zainteresowań, skutkiem czego przestaje się rozwijać i traci umiejętność korzystania z wolnego czasu.
Paradoksalnie pracoholizm nie służy wynikom w pracy. Wraz z pogłębianiem się uzależnienia i jego negatywnych skutków, spada efektywność i kreatywność w działaniu. Następuje wypalenie zawodowe, którego nie kompensuje dalsze wydłużanie czasu pracy.
Leczenie pracoholizmu
Pracoholicy rzadko decydują się na leczenie, ponieważ koliduje ono z pracą. Do terapii mogą ich skłonić narastające problemy zdrowotne lub presja ze strony rodziny.
Podobnie jak w przypadku innych uzależnień, podstawową formą leczenia jest psychoterapia. Za najskuteczniejszą uznaje się metodę poznawczo-behawioralną, dzięki której pracoholik pracuje nad swoimi przekonaniami, postawami, nawykami. Celem terapii jest zbudowanie bezwarunkowej samoakceptacji (zmiany przeświadczenia, że o wartości człowieka stanowią wyniki jego pracy), nauka wyrażania uczuć, konstruktywnego radzenia sobie z emocjami i stresem. Zadaniem osoby uzależnionej jest zmiana destruktywnych zachowań – ograniczanie czasu pracy, delegowanie obowiązków innym osobom, ustalanie i przestrzeganie granic pomiędzy pracą a życiem osobistym, wykorzystywanie czasu wolnego na relaks.
