Kłopoty ze snem dotyczą około 30% populacji. Poważnym problemem są zaburzenia snu u dzieci, który w ich przypadku jest niezbędny do prawidłowego psychofizycznego rozwoju. Przespana noc to podstawa dobrego samopoczucia i źródło energii do działania. Zdrowy sen umożliwia regenerację sił, konsolidację śladów pamięciowych, wpływa korzystnie na gospodarkę hormonalną, podnosi sprawność intelektualną. Zaburzenia snu są przyczyną permanentnego zmęczenia i obniżają jakość codziennego funkcjonowania człowieka. Stosowanie leków nasennych nie rozwiązuje problemu, ponieważ nie dociera do przyczyny dysfunkcji.
Zaburzenia snu – przyczyny
Zakłócenia snu mogą stanowić objaw schorzeń psychicznych lub somatycznych (zaburzenia wtórne) – depresji, nerwicy, lęków, uzależnień od używek lub leków, dolegliwości bólowych, zaburzeń metabolicznych, nadczynności tarczycy, dysfunkcji górnych dróg oddechowych i wielu innych. Dlatego problemy ze snem powinny być sygnałem do wykonania ogólnych badań lekarskich, które pozwolą ustalić ich możliwą przyczynę i podjąć odpowiednią terapię. Często jednak zaburzenia snu nie są powiązane z żadną chorobą (zaburzenia pierwotne). Ich powodem mogą być wówczas bieżące kłopoty (śmierć bliskiej osoby, trudności finansowe, utrata pracy i inne sytuacje wywołujące długotrwały stres) albo niehigieniczny tryb życia (brak aktywności fizycznej, późno spożywany ostatni posiłek, zmienne pory snu).
Zaburzenia snu w klasyfikacji ICD-10
W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 zaburzenia snu zostały skategoryzowane pod dwoma kodami:
- w grupie chorób układu nerwowego pod kodem G47 jako organiczne zaburzenia snu, będące jednym z objawów innego schorzenia somatycznego lub psychicznego – bezsenność, hipersomnia, zaburzenia rytmu snu i czuwania, bezdech senny, narkolepsja,
- w grupie zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania pod kodem F51 jako nieorganiczne zaburzenia snu, będące odrębnym schorzeniem wywołanym czynnikami emocjonalnymi – bezsenność nieorganiczna, hipersomnia nieorganiczna, psychogenne zaburzenia rytmu snu i czuwania, somnambulizm, lęki nocne, koszmary senne.
Zaburzenia senne – dyssomnie i parasomnie
Zaburzenia senne można także podzielić na dyssomnie i parasomnie. Pierwsze polegają na nieprawidłowej ilości lub jakości snu. Drugie to niepożądane zachowania, jakie występują podczas spania.
Do dyssomni należą:
- bezsenność – kłopoty w zasypianiu i utrzymaniu snu; najczęstszymi przyczynami są zaburzenia i choroby psychiczne, zespół niespokojnych nóg, a także aktualne problemy,
- hipersomnia – zbyt długi sen (powyżej 9 godzin) lub senność w ciągu dnia pomimo przespanej nocy; może być objawem depresji, zażywania niektórych leków lub alkoholu,
- zaburzenia rytmu snu i czuwania – występują na skutek braku synchronizacji pomiędzy wewnętrznym zegarem biologicznym a wymogami otoczenia; wiąże się to np. ze zmianą stref czasowych, pracą zmianową,
- narkolepsja – choroba objawiająca się napadami snu (chory potrafi zasnąć w dowolnej sytuacji), epizodami nagłej utraty napięcia mięśniowego, omamami sennymi i przysennym paraliżem.
Wśród parasomni wyróżnia się:
- bezdech senny – polega na chwilowym ustaniu wentylacji płuc podczas spania lub znacznym spłyceniu oddechu, chrapaniu; przyczyną mogą być nieprawidłowości w budowie górnych dróg oddechowych,
- somnambulizm – inaczej lunatyzm, wyraża się w aktywności ruchowej bez udziału świadomości,
- lęki nocne – sen przerywa silny strach, skutkiem czego śniący budzi się z krzykiem czy płaczem,
- koszmary senne – realistyczne, wywołujące przerażenie marzenia senne, które pamięta się na długo po obudzeniu; podobnie jak somnambulizm i lęki nocne, mogą być reakcją na silny stres czy traumatyczne przeżycia.
Skutki zaburzeń snu
Trwające dłuższy czas zaburzenia snu wywołują szereg negatywnych skutków fizjologicznych i psychicznych. Obok nieustannego zmęczenia powodują spadek wydolności fizycznej, a także spowolnienie reakcji, czego konsekwencją mogą być np. wypadki komunikacyjne. Osoby niewyspane mają obniżoną odporność i większą podatność na niektóre choroby somatyczne i psychiczne. Są mało odporne na stres, frustrację, łatwo popadają w rozdrażnienie. Zaburzenia snu osłabiają koncentrację, zdolność kojarzenia i zapamiętywania, co przekłada się np. na jakość pracy.
Leczenie zaburzeń snu
Dysfunkcje snu wymagają dokładnej diagnozy. W pierwszej kolejności należy wykluczyć bezsenność wtórną lub podjąć leczenie podstawowej choroby somatycznej lub psychicznej. W przypadku zaburzeń pierwotnych chory może skorzystać z pomocy specjalistycznego ośrodka medycyny snu, psychiatry lub neurologa. Za skuteczną metodę leczenia problemów ze snem uznaje się psychoterapię poznawczo-behawioralną wspieraną farmakoterapią. Bezpiecznym, nieuzależniającym lekiem jest melatonina – substancja, która naturalnie odpowiada w organizmie za regulację biologicznego zegara. Osoby, które cierpią na zaburzenia snu, powinny także zadbać o jego komfort – sypiać o stałych porach, uprawiać sport, unikać kofeiny, nikotyny (zwłaszcza przed snem), jeść lekkostrawne kolacje, relaksować się przed zaśnięciem.
