Terapia poznawczo-behawioralna została stworzona w latach 60. przez amerykańskiego psychiatrę Aarona Becka. Metoda początkowo służyła do leczenia depresji, a później została inspiracją do tworzenia nowych form terapii.
Założenia terapii poznawczo-behawioralnej
Podstawą terapii poznawczo-behawioralnej jest silny wpływ emocji, myśli i zachowań. Każdy bowiem ma obraz świata zależny od znaczenia, które mu nada. Ludzie przyjmują do wiadomości te informacje, które zgadzają się z ich światopoglądem, a pozostałe odrzucają. Na przykład ludzie, którzy mają złe samopoczucie lub negatywne nastawienie w danym dniu mogą dostrzegać tylko czerwone światła na drodze, przez co tylko utwierdzą się w przekonaniu, że świat się im sprzeciwia. Inni natomiast skupiają się głównie na zielonych sygnalizacjach, dzięki czemu czują się lepiej i mają wrażenie, że jadą szybciej. Przyczyny tych zaburzeń mogą pochodzić z aktualnego samopoczucia lub mieć głębsze źródło, np. być konsekwencją schematów myślowych utrwalonych już w dzieciństwie. Głównym celem terapii poznawczo-behawioralnej jest więc zrozumienie postaw klienta, próba ich podważenia oraz zmiana tych, które mają dla niego szkodliwe działanie.
Przebieg terapii poznawczo-behawioralnej
Psychoterapeuci zorientowani na nurt poznawczo-behawioralny pracują nad teraźniejszymi myślami i emocjami. Jest to stosunkowo krótka metoda terapeutyczna, która trwa od 6 tygodni do pół roku. Dla porównania, terapia psychodynamiczna trwa nawet do 4 lat. Podczas procesu pomocy terapeuta stara się kompleksowo zrozumieć problem klienta i dopasować do niego najbardziej efektywne działania. Sesje terapeutyczne są rozłożone na czynniki, które wpływają na siebie wzajemnie. Wyróżnia się:
- konkretną sytuację, z którą klient przychodzi do gabinetu terapeutycznego;
- sposób myślenia, dzięki któremu rozumie dany problem;
- emocje i odczucia fizyczne jako reakcja na konkretną sytuację;
- działanie, czyli skutek poprzednich elementów.
Taka struktura umożliwia kompleksowe zrozumienie klienta i praktyczną próbę podejścia do jego problemów. Przykładem tego schematu może być sytuacja, gdy osoba niezauważona przez znajomego doświadcza smutku i roztrzęsienia. W związku z tym nabiera ona przekonania, że nikt jej nie lubi i rezygnuje przez to z najbliższych spotkań. W tym przypadku terapeuta stara się pokazać irracjonalność takiego myślenia oraz próbuje wspólnie z klientem znaleźć lepszy sposób przeżywania negatywnych emocji. W gabinecie terapeutycznym pracuje się nad tworzeniem nowych nawyków i zmianie schematu myślenia. Klient ma też zadawane prace domowe, które mają go zachęcić do testowania nowych zachowań i reakcji na nie.
Techniki wykorzystywane w terapii poznawczo-behawioralnej
Podstawą do skutecznej pomocy na gruncie psychoterapii poznawczo-behawioralnej jest dobra relacja z terapeutą. W tym podejściu stosuje się tak dużo technik, jak silne jest zaburzenie klienta. Najpopularniejsza jest metoda zwana dialogiem sokratejskim. Zabieg ten polega na serii pytań i odpowiedzi, która prowadzi klienta do poznania własnych przekonań i schematów myślowych. Psychoterapeuta natomiast nie wyraża własnych opinii tylko reasumuje jego wypowiedzi i aktywnie słucha. Dopytuje się też o sprzeczności, które wychodzą z jego przemyśleń. Na przykład klient twierdzi, że jest bardzo uczciwą osobą, a z drugiej strony nie powiedział żonie o zdradzie. Częstą techniką jest też rozpraszanie i przenoszenie uwagi, które stosuje się w celu ucięcia potoku automatycznych myśli. Terapeuta może w tym celu nagle klasnąć lub nakazać klientowi odliczać do 50 co 4 cyfry. Formy pomocy są też zorientowane wokół klasycznych metod warunkowania i modelowania zachowań. Klient uczy się rozróżniać i weryfikować prawdziwość swoich myśli. Nabywa on nowe doświadczenia, które wykraczają poza czas sesji.
Terapia poznawczo-behawioralna - wady i zalety
Największą zaletą podejścia poznawczo-behawioralnego w stosunku do pozostałych form terapii jest jej szybkość. Podczas procesu terapeutycznego klient rozwija samoświadomość oraz zdaje sobie sprawę, w jaki sposób myśli wpływają na emocje i zachowania. Dzięki temu uzyskuje on poczucie kontroli nad własnym życiem. Terapeuta uczy klienta, jak wykorzystywać poznane techniki w życiu codziennym, więc jest to dobry krok do zmiany swoich nieadaptacyjnych zachowań. Wiele terapii grupowych również opiera się na założeniach nurtu poznawczo-behawioralnego, więc jest to podejście ma szerokie zastosowanie. Za pomocą tej terapii leczy się m.in. zaburzenia depresyjne, obsesyjno-kompulsywne, zespół stresu pourazowego, bulimię, fobie społeczne oraz ataki paniki. Ten rodzaj terapii ma również znaczną skuteczność w radzeniu sobie ze stresem.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna skupia się głównie na objawach problemów, nie zagłębiając się w ich prawdziwe źródła. Istnieje duża szansa, że skuteczne pozbycie się jednego nieadaptacyjnego zachowania może przerodzić się w coś zupełnie innego, np. chorobę somatyczną. Prawdziwa pomoc człowiekowi nie opiera się tylko na dopasowaniu go do określonego społeczeństwa, tylko na gruntownej zmianie struktury jego osobowości, która generuje negatywne myśli, emocje i zachowania.
