Glikogenoza to inaczej choroba spichrzeniowa glikogenu, czyli schorzenie z grupy zaburzeń metabolicznych, polegające na nieprawidłowym działaniu bądź braku enzymów biorących udział w przemianach glukozy do glikogenu i odwrotnie (glikogenu do glukozy).
Różne typy chorób spichrzeniowych glikogenu są dziedziczne i diagnozowane już we wczesnym, dziecięcym wieku, ponieważ ich objawy są bardzo specyficzne. Opierają się przede wszystkim na zaburzeniach poziomu glukozy we krwi. W większości glikogenozy rokują dość dobrze ze względu na dobrą reakcję chorych na leczenie. Choroby te mają bardzo negatywny wpływ na stan wątroby i mięśni.
Glikogen – co to jest?
Glikogen jest swego rodzaju magazynem glukozy. Aby organizm prawidłowo funkcjonował, konieczny jest stały dowóz energii w odpowiedniej do sytuacji ilości. Dlatego też organizm magazynuje glukozę w postaci cząsteczek glikogenu w wątrobie. Aby jednak do tego doszło, konieczne są specyficzne enzymy, dzięki którym zachodzą procesy syntezy i rozpadu glikogenu.
Przyczyny i typy glikogenoz
Glikogenozy to choroby dziedziczone w sposób autosomalny recesywny albo w sprzężeniu z płcią (typ IX glikogenozy). Dziedziczenie autosomalne recesywne polega na tym, że aby doszło do choroby, dziecko musi otrzymać po jednej wadliwej kopii tego samego genu od obojga rodziców. Jeśli dziecko odziedziczy jeden gen od jednego rodzica, ze względu na recesywność choroby nie ujawni się ona, a dziecko tym samym stanie się nosicielem danej glikogenozy. Dziedziczenie autosomalne recesywne dotyczy wszystkich chorób spichrzeniowych glikogenu z wyjątkiem typu IX, który jest dziedziczony w sprzężeniu z chromosomem X. To zaś oznacza, że kobiety mogą być nosicielami choroby, natomiast mężczyźni na nią chorują. Wynika to z tego, że mężczyźni w przeciwieństwie do kobiet mają tylko jeden chromosom X.
W zależności od tego, którego enzymu brak lub który jest nieprawidłowy, wyróżnia się określony typ glikogenozy:
- Typ 0 (choroba Lewisa) – obejmuje wątrobę, enzym – syntaza glikogenowa;
- Typ I (choroba von Gierkego) – obejmuje wątrobę i nerki, enzym – fosfataza glukozo-6-fosforanu (typ Ia) lub translokaza glukozo-6- fosforanu (typ Ib). Są to najpowszechniejsze z glikogenoz, stwierdzane u 25% chorych;
- Typ II (choroba Pompego) – obejmuje wątrobę, nerki, serce i układ nerwowy, enzym – alfa-glukozydaza;
- Typ III (choroba Forbesa-Coriego) – obejmuje wątrobę i mięśnie, enzym – 1,6-αglukozydaza;
- Typ IV (choroba Andersen) – obejmuje wątrobę, enzym – 1,4-1,6- transglukozydaza;
- Typ V (choroba McArdle'a) – obejmuje mięśnie, enzym – mięśniowa fosforylaza glikogenowa. Głównie dotyczy dorosłych;
- Typ VI (choroba Hersa) – obejmuje wątrobę, enzym – wątrobowa fosforylaza glikogenowa;
- Typ VII (choroba Taruiego) – obejmuje mięśnie i krwinki czerwone, enzym – fosfofruktokinaza. Nie występuje u dzieci;
- Typ VIII – obejmuje wątrobę, enzym – fosforylaza glikogenowa;
- Typ IX – obejmuje wątrobę i układ nerwowy, enzym – kinaza fosforylazy b;
- Typ XI (zespół Fanconiego-Bickela) – obejmuje wątrobę, enzym – transportery glukozy.
Objawy glikogenoz
Specyficzne objawy dla każdej z glikogenoz zależą od rodzaju enzymu, którego brakuje i jego funkcji. Różnica bowiem dotyczy tego, czy defekt dotyczy enzymu biorącego udział w syntezie glikogenu z glukozy czy też w jego rozpadzie do cząsteczek glukozy. W tym drugim przypadku charakterystyczne są znaczne spadki poziomu glukozy we krwi (hipoglikemia) oraz akumulacja glikogenu (czyli spichrzanie) w wątrobie i mięśniach. Do ogólnych objawów glikogenoz należą:
- bóle mięśni;
- osłabienie mięśni;
- zaburzenia krzepnięcia;
- zaburzenia odporności;
- nietolerancja wysiłku;
- nadmierna męczliwość;
- upośledzenie pracy nerek;
- objawy hipoglikemii – senność, potliwość, drżenia, drgawki, zaburzenia świadomości;
- opóźnienie wzrostu.
Rozpoznanie glikogenozy i leczenie
Badania pozwalające na diagnostykę glikogenoz to przede wszystkim badania krwi, w których oznacza się poziom glukozy, parametry wątrobowe, nerkowe, morfologię krwi, lipidogram, wskaźniki układu krzepnięcia, kinazę kreatynową. Wykonuje się również biopsję wątroby i mięśni, a dodatkowo przeprowadza diagnostykę obrazową i inne badania dopasowane do objawów pacjenta.
Leczenie glikogenoz jest zależne od typu zaburzenia spichrzania glikogenu. Niektóre typy przebiegają łagodniej, inne są cięższe w leczeniu. Ogólnie terapia glikogenoz jest dostosowywana indywidualnie do potrzeb pacjenta i jego stanu. Może obejmować poniższe metody:
- suplementacja glukozy i maltodekstryny,
- spożywanie skrobi kukurydzianej,
- ograniczenie fruktozy, sacharozy i laktozy w diecie,
- przeszczep wątroby,
- profilaktyka zakażeń,
- przyjmowanie allopurynolu celem obniżenia kwasu moczowego we krwi,
- ograniczenie wysiłku fizycznego,
- iniekcje glukagonu (tylko w niektórych przypadkach),
- terapie genowe,
- terapie enzymatyczne.
Nie da się zupełnie wyleczyć glikogenozy, jednak metody leczenia pozwalają uzyskać dobry efekt terapeutyczny. Rokowanie zależy od typu choroby.
