Lista fobii jest bardzo długa. Znaleźć można na niej takie obsesje jak koulrofobię – przed klaunami, hafefobię – lęk przed byciem dotykanym, eosofobię – lęk przed światłem słonecznym czy pediofobię – lęk przed lalkami. Ta ostatnia jest dość często wykorzystywanym elementem w filmach grozy stworzonych wokół idei perwersyjnych, złych lalek, które grożą ludzkości. Najbardziej znane to „Laleczka Chucky„ czy „Annabelle”.
Czym jest pediofobia? W jaki sposób się objawia lęk przed lalkami?
Fobia jest zaburzeniem lękowym, w którym odczuwa się strach przed konkretnymi przedmiotami, sytuacjami, zjawiskami. Zmagająca się z nią osoba stara się unikać wywołujących niepokój czynników. Najbardziej różnorodną grupą są fobie proste zwane też izolowanymi lub specyficznymi. Jest ich bardzo wiele. Mogą dotyczyć lęku przed wiatrem, wysokością, pająkami, padającym śniegiem czy liczbą trzynaście.
Pediofobia oznacza strach przed lalkami. Dotknięta tym zaburzeniem osoba reaguje lękiem na widok różnego rodzaju lalek np. plastikowych, porcelanowych, szmacianych, mówiących czy ruszających się. U większości ludzi te kolorowe zabawki nie wzbudzają negatywnych emocji. Przywołują raczej nostalgię i przyjemne wspomnienia z dzieciństwa.
Zdarzają się jednak osoby, u których kontakt z nimi stanowi podłoże różnorakich przykrych objawów somatycznych, behawioralnych i emocjonalnych. Obcowanie, a niekiedy sama myśl o lalce napawa uporczywym lękiem i uczuciem niepewności. Strach jest niekontrolowany i bardzo silny. Chory doświadczać może drgawek, nadmiernego pocenia się, kołatania serca, bólu w klatce piersiowej, przyspieszenia oddechu, bólu i zawrotu głowy, nudności. W skrajnych przypadkach może nawet dojść do utraty świadomości i omdlenia.
Jakie są przyczyny pediofobii? Kogo dotyczy ta fobia?
Pediofobia może występować bez względu na płeć czy wiek. Dotyczyć może zarówno dorosłych, jak i dzieci, w przypadku których nie powinno się stosować przymusu zabawy lalkami. Niepodjęcie odpowiedniej terapii może sprawić, że utrzymywać się będzie przez całe życie.
Jak dotąd badaczom nie udało się sprecyzować jednoznacznych przyczyn powstania pediofobii. Usilnie starał się je zgłębić psycholog niemieckiego pochodzenia Ernst Jentsch, który znany jest z opublikowanego w 1906 roku eseju pt. On the Psychology of the Uncanny, co w bezpośredni przełożeniu znaczy „O psychologii dziwactwa”. Jentsch uważał, że wywoływane przez lalki uczucie niepokoju związane jest z brakiem pewności, czy zabawka jest sztuczna czy żywa.
U niektórych osób ten dysonans poznawczy (stan nieprzyjemnego napięcia psychicznego, który pojawia się, gdy występują jednocześnie dwa elementy poznawcze) powoduje strach i dezorientację. W przypadku dzieci zdarza się, że strach przed lalkami wynika z niedojrzałości emocjonalnej, która może przejść z czasem. Podkreśla się też znaczenie bardzo przykrych lub przerażających sytuacji z dzieciństwa z udziałem lalki czy szok związany ze strasznym filmem, w którym zabawka występowała.
Fobia ta niekiedy współwystępuje z koulrofobią, czyli strachem przed klaunami czy automatonofobią, czyli strachem przed tworami animatronicznymi (elektroniczna animacja), rzeźbami z wosku, marionetkami brzuchomówców i innymi przedmiotami łudząco przypominającymi żywe istoty.
W jaki sposób leczyć pediofobię?
Osoba zmagająca się z pediofobią powinna skorzystać ze specjalistycznej pomocy. Leczenie opiera się przede wszystkim na terapii poznawczo-behawioralnej. Najbardziej popularne są techniki ekspozycyjne, jak systematyczna desensytyzacja. Polega ona na postępującej, stopniowej ekspozycji na budzące lęk elementy przy jednoczesnym treningu relaksacyjnym, celem którego jest uspokojenie reakcji lękową i przyzwyczajenie do obcowania z bodźcem lękotwórczym.
Na początek chory zacząć może od oglądania zdjęć lalek, czytania książek czy oglądania filmów, których są bohaterami. Z czasem ekspozycja na bodziec lękowy nabiera natężenia. Terapia prowadzi do wyeliminowania irracjonalnych przekonań i myśli będących przyczyną fobii oraz zastąpienia ich odpowiednimi wzorcami postępowania. Pomocna okazać się może w tym technika modelowania. Polega ona na uczeniu pożądanych zachowań za pomocą doświadczeń zastępczych, naśladownictwa, obserwacji. Zapamiętane zachowanie modelowa stara się wypróbować we własnym działaniu.
Niekiedy w leczeniu lęku przed lalkami wykorzystywana jest hipnoza czy farmakoterapia. Najczęściej zastosowanie znajdują leki przeciwdepresyjne czy benzodiazepiny o działaniu przeciwlękowym, nasennym, uspokajającym, przeciwdrgawkowym i miorelaksacyjnym. Ważnym elementem procesu leczenia jest psychoedukacja, dzięki której chory uzyskuje informacje na temat własnej choroby i mechanizmów jej powstania.
Zobacz film: Czym są fobie?
Bibliografia:
1. D. G. Meyers, Psychologia społeczna, Zysk i S-ka, Poznań 2003.
2. M. Rzewuska, Leczenie zaburzeń psychicznych, PZWL, Warszawa 2006.
3. S. Marom, H. Hermesh, Cognitive behavior therapy (CBT) in anxiety disorders, [w:] „Israel Journal of Psychiatry and Related Sciences”, 2003, 40(2), s. 135–144.
4. A. Bilikiewicz, Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, PZWL, Warszawa 2003.
