Fobie specyficzne należą do najpowszechniejszych zaburzeń psychicznych. Ich zasadniczym objawem jest strach przed określonym obiektem, zjawiskiem czy okolicznością, które w rzeczywistości nie są niebezpieczne. Osoba dotknięta fobią ma świadomość, że jej lęk jest irracjonalny, niemniej narażona na kontakt z jego źródłem wpada w panikę. Na co dzień chory unika źródła lęku, co zwykle utrudnia mu normalne funkcjonowanie.
Ablutofobia – przyczyny
Podobnie jak w przypadku innych fobii specyficznych, przyczyny ablutofobii są wypadkową interakcji wpływów biologicznych, psychologicznych i społecznych.
Fobię może powodować zbyt niski poziom dopaminy (tzw. hormonu szczęścia) lub nadaktywność ciała migdałowatego (struktury odpowiedzialnej za odczuwanie emocji, w tym lęku). Ryzyko zachorowania u danej osoby wzrasta, jeśli przypadki zaburzeń lękowych występują wśród jej najbliższych krewnych. Według niektórych koncepcji fobie są wrodzone. Wykształciły się na skutek ewolucji jako mechanizm obronny wobec otaczających człowieka zagrożeń, które z czasem udało się ograniczyć dzięki różnego rodzaju wynalazkom. W konsekwencji lęk, który w genach mają wszyscy, ujawnia się tylko u nielicznych osobników.
Genezę ablutofobii mogą stanowić wczesne, negatywne doświadczenia jednostki, które w jej podświadomości utrwalają obraz czynności mycia się jako zagrażającej bezpieczeństwu. Przykładowym urazem, który wywołuje ten rodzaj fobii, jest zmuszanie małego dziecka do kąpieli w sytuacji dla niego niekomfortowej, np. w zbyt gorącej wodzie lub w obecności osoby, której się wstydzi. Takie zdarzenia mogą zostać wyparte z pamięci, ale zachować konsekwencję w postaci lęku przed kąpielą. Trauma nie musi być zresztą związana z obiektem fobii. Przyczyną lęku mogą być inne silne przeżycia (np. śmierć bliskiej osoby), które wywołują uczucie braku kontroli nad własnym życiem, a w efekcie stają się początkiem zaburzeń nerwicowych. Jednym z nich jest ablutofobia.
Ablutofobię pogłębia tzw. lęk antycypacyjny – już sama myśl o kąpieli u osoby dotkniętej fobią może wywołać objawy paniki. Choroba utrwala się w oparciu o mechanizm uczenia się, ponieważ unikanie sytuacji powodującej lęk zmniejsza uczucie niepokoju.
Objawy ablutofobii
Zasadniczym objawem ablutofobii jest lęk przed czyszczeniem ciała, w szczególności przed kąpielą w wodzie. Przewidując wystąpienie u siebie nieprzyjemnych objawów lękowych, osoby dotknięte tym rodzajem fobii unikają mycia się. Zaburzenie to prowadzi zwykle do poważnych konsekwencji, ponieważ godzi w higienę osobistą i zagraża zdrowiu jednostki.
Objawy wegetatywne ablutofobii są podobne do tych, które występują w przypadku innych zaburzeń lękowych. W zetknięciu ze źródłem lęku u chorego mogą wystąpić np.: kołatanie serca, wzrost ciśnienia tętniczego, duszność, wzmożona potliwość, hiperwentylacja, suchość w ustach, ucisk w gardle, drżenie kończyn, zaburzenia widzenia, zawroty głowy, nudności, zaburzenia równowagi, omdlenia. Małe dzieci zazwyczaj reagują płaczem, krzykiem, ucieczką z miejsca zagrożenia.
Ablutofobia wiąże się z szeregiem zachowań, które zmierzają do zatuszowania jej konsekwencji, czyli nieprzyjemnego zapachu. Chorzy nadużywają kosmetyków, zwłaszcza dezodorantów i perfum o silnym zapachu. Często przebierają się w czystą odzież; noszą w tym celu przy sobie jej świeżą zmianę.
Powyższe zabiegi tylko w niewielkim stopniu rozwiązują problemy osób cierpiących na ablutofobię. Chorzy, starając się ukryć swoją przypadłość, często nawet przed bliskimi, skazani są na ciągłe kłamstwa i wycofanie z życia społecznego. Sytuacja ta wiąże się z poważnymi konsekwencjami dotyczącymi zdrowia psychicznego – od zaburzeń snu po depresję.
Ablutofobia – leczenie
Ablutofobię leczy się z wykorzystaniem metod wypracowanych w nurcie terapii poznawczo-behawioralnej. Jedną z nich jest systematyczna desensytyzacja (odwrażliwianie). Polega ona na stopniowym konfrontowaniu chorego z przyczynami fobii, zhierarchizowanymi według natężenia lęku, jaki wzbudzają. Odwrażliwianie przeprowadza się, wprowadzając pacjenta w stan relaksacji. Konfrontacja może dotyczyć rzeczywistych lub wizualizowanych obiektów.
Innym sposobem leczenia ablutofobii jest terapia implozywna, zwana też metodą zanurzania. Polega na gwałtownej ekspozycji chorego na bodziec lękowy, co następuje w ciągu kilku sesji. Pacjent znajduje się w budzącej lęk sytuacji w kontrolowanych warunkach, ale nie może z niej się wycofać. Musi wytrwać tak długo, aż lęk zacznie się zmniejszać. Przeżycie sytuacji, w której źródło fobii nie powoduje realnego niebezpieczeństwa, zazwyczaj niweluje reakcje lękowe.
Kolejną metodę terapii stanowi modelowanie. W ramach leczenia chory obserwuje zdrową osobę w trakcie kąpieli, co pozwala mu dostrzec, że mycie ciała nie prowadzi do niepożądanych konsekwencji. Sytuację pacjent omawia z terapeutą, a następnie wykonuje ćwiczenia, które stopniowo przybliżają go do powtórzenia czynności wykonywanych przez modela.
Terapię ablutofobii wspiera się niekiedy farmakologicznie – środkami przeciwlękowymi lub przeciwdepresyjnymi.
