Sandacz to słodkowodna ryba drapieżna z rodziny okoniowatych. Dziko występuje w stawach, jeziorach, nizinnych rzekach i zbiornikach zaporowych na terenie środkowo- wschodniej Europy. Można spotkać go także w wodach przybrzeżnych Morza Bałtyckiego. W następstwie działań człowieka trafił do wód Europy Zachodniej. W Polsce sandacze często hodowane są w stawach rybnych.
Sandacz – wartości odżywcze
Sandacz ma niską zawartość tłuszczu – zaledwie 1% w 100 g mięsa. Dostarcza zatem niewiele nienasyconych kwasów tłuszczowych, ze względu na które dietetycy zalecają spożywanie ryb. Przeciętna porcja zaspokaja nie więcej niż 2–3% dziennego zapotrzebowania na cenne dla zdrowia kwasy omega. Sandacza ma jednak wiele innych wartości odżywczych.
Stanowi między innymi doskonałe źródło pełnowartościowego białka, którego znajduje się aż 19% w jadalnej części ryby (100-gramową porcją można pokryć około 40% dziennego zapotrzebowania na białko). Składa się ono m.in. z aminokwasów egzogennych – niezbędnych dla organizmu i niesyntezowanych wewnątrzustrojowo. Białko jest dla człowieka podstawowym budulcem komórek i jednym z istotnych źródeł energii.
Sandacz zawiera dużo witamin z grupy B – w szczególności witaminy B12, której 2 µg w 100 g mięsa to ponad 80% dobowej normy żywieniowej dorosłej osoby. Witamina B odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, jest potrzebna do procesów przemiany materii, wpływa na pracę serca i ciśnienie krwi, uczestniczy w tworzeniu przeciwciał, hemoglobiny, hormonów, enzymów. Ponadto w sandaczu znajdują się pewne ilości witaminy D (bierze udział w procesach metabolicznych kości i mięśni, zapobiega chorobom krążenia, nowotworom, wspomaga system immunologiczny i nerwowy) oraz A i E (o właściwościach antyoksydacyjnych – przeciwdziałają szkodliwej aktywności wolnych rodników, wpływają korzystnie na stan skóry, włosów, narządu wzroku).
Jeśli chodzi o składniki mineralne, sandacz to świetne źródło selenu i fosforu – 100 g mięsa zaspokaja odpowiednio 80% i 30% dziennego zapotrzebowania dorosłego człowieka na te pierwiastki. Selen ma właściwości przeciwutleniające, wzmacnia odporność, reguluje pracę tarczycy. Fosfor zaś odpowiada za stan kości, przewodnictwo nerwowe i utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie. W sandaczu znajduje się także nieco potasu, wapnia, magnezu, żelaza i cynku – 100 g dostarcza 5–10% dobowej normy każdego z pierwiastków.
Czy sandacz jest zdrowy?
Skład chemiczny sandacza czyni go bardzo wartościowym składnikiem diety, zarówno osób zdrowych, jak i cierpiących na różnego rodzaju dolegliwości. Spożywanie tej smacznej ryby służy między innymi profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych i nowotworowych oraz wspomaga proces ich leczenia. Spowalniając następujące z wiekiem zmiany zwyrodnieniowe, sandacz jest korzystny dla wzroku, mózgu i kości.
Sandacza można jeść w okresie ciąży i laktacji. Mimo że spożywanie ryb służy zdrowiu, zwykle zaleca się ostrożność przy włączaniu ich do diety ciężarnych i młodych matek. Ze względu na zanieczyszczenia wód oraz wykorzystywanie w hodowli różnego rodzaju środków chemicznych i farmaceutyków, rybie mięso może zawierać związki, które w dużym stężeniu są szkodliwe dla ludzkiego organizmu (a zatem są niebezpieczne dla płodu oraz dla niemowląt). Substancje toksyczne gromadzą się jednak głównie w tkance tłuszczowej, więc w chudym mięsie sandacza mogą znaleźć się tylko ich śladowe ilości.
Wartości odżywcze sandacza są cenne dla wegetarian, którzy dopuszczają spożywanie ryb (semiwegetarian). Jadłospis bezmięsny ubogi jest w aminokwasy egzogenne (rzadko znajdują się w roślinach), witaminy B12 (w świecie roślinnym nie występuje w ogóle) i D, żelazo, wapń i cynk. Porcja sandacza w znacznym stopniu uzupełnia niedobory wynikające z niejedzenia czerwonego mięsa i drobiu.
Sandacz to doskonała propozycja dla osób odchudzających się i dbających o linię. Jest lekkostrawny, a dostarczając niezbędnych składników diety, nie podnosi znacząco jej wartości energetycznej. Ponieważ mięso ryby jest bardzo chude i nie zawiera węglowodanów, jego 100-gramowa porcja (bez dodatków) ma zaledwie 90 kalorii.
Sandacz w sztuce kulinarnej
Sandacz ma białe, delikatne, niezbyt ścisłe mięso, którego smak często określany jest jako maślany. Zawiera stosunkowo niewiele ości, więc jego przyrządzanie nie przysparza trudności. Ryba nadaje się do smażenia, grillowania, pieczenia, duszenia, gotowania. Może stanowić podstawę dania, podana z masłem lub lekkim sosem ziołowym i skropiona cytryną. Smaczny jest także sandacz faszerowany warzywami. Ponieważ świetnie się z nimi komponuje, warto włączać go do zapiekanek, risotto, rolad. Można z niego przyrządzić także pikantną zupę rybną.
Ze względu na łagodny smak, sandacz to ryba uniwersalna i nadająca się do wielu kulinarnych eksperymentów. Ponieważ ma chude mięso, należy jedynie uważać, by go nie przesuszyć. Z tych samych względów nie jest najlepszym pomysłem wędzenie sandacza i rzadko można go nabyć w takiej postaci.
