Osobowość zależna to typ zaburzenia osobowości. Dotknięta nim osoba wykazuje zachowania, których główną cechą jest zależność od innych ludzi. Dotyczy to ich obecności, dostępności, kontaktu, otrzymywanych od nich porad. Osoba wykazująca osobowość zależną przejawia stałą potrzebę kontaktu z drugim człowiekiem. Nie tylko dotyczy to bezpośredniego kontaktu, ale również np. telefonicznego. Potrzebuje upewnienia się, że jest akceptowana, że ma opiekę – nie jest to typowe budowanie więzi z drugim człowiekiem. Kiedy jest sama, czuje się bezradnie i nieswojo. Skutkami tego typu osobowości jest pozostawianie innym decyzji, zarówno tych ważnych, jak i mniej istotnych. Osoby ulegają potrzebom i oczekiwaniom innych, skrywają własne potrzeby, nie potrafią żądać ani upominać się o cokolwiek.
Przyczyny osobowości zależnej
Na ukształtowanie się osobowości zależnej ma wpływ wiele czynników biologicznych i rozwojowych z czasów dzieciństwa. Zdarza się, że osoby z zależnym typem osobowości doświadczały w dzieciństwie niepożądanych zdarzeń i metod wychowawczych osłabiających ich poczucie niezależności, wartości. Wychowanie i wzorce z dzieciństwa mają ogromny wpływ na wykształcenie się znacznej zależności człowieka od innych. Uznaje się, że do rozwoju osobowości zależnej dochodzi przez zbyt opiekuńczy sposób wychowania bądź – skrajnie odmienny – autorytarny. Samo wychowanie to nie jedyna przyczyna osobowości zależnej. Jest ona uwarunkowana również zachowaniami w rodzinie, relacją między bliskimi, ich zachowaniami.
Kryteria osobowości zależnej
W celu rozpoznania osobowości zależnej (rzadziej określanej jako osobowość bierno-zależna) psychiatrzy bazują na następujących kryteriach diagnostycznych:
- Nadmierne uleganie życzeniom innych osób i podporządkowanie własnych potrzeb innym;
- Niechęć do stawiania wymagań innym osobom;
- Zachęcanie innych lub po prostu pozwalanie im na podejmowanie ważnych, życiowych decyzji, aby nie robić nic samodzielnie;
- Bezradność w sytuacji osamotnienia;
- Obawa przed rozpadem związku;
- Upewnianie się w zakresie codziennie podejmowanych decyzji.
Charakterystyka osobowości zależnej
Osoba mająca osobowość zależną postrzega siebie jako człowieka bezsilnego, bezradnego i niekompetentnego. Człowiek z tym typem osobowości praktycznie nie może być sam, czuje nieodpartą potrzebę przebywania wśród ludzi. Gdy jest sam, czuje się niepewny i zagubiony. Nie potrafi podjąć decyzji, począwszy od ważnych decyzji życiowych, po błahe wybory dnia codziennego, jak np. wybór ubrania. Najczęściej wybiera sobie co najmniej jedną osobę w otoczeniu, której powierza swoje wybory życiowe, decyzje. Może być to partner życiowy, przyjaciel czy członek rodziny. Bierność w relacjach międzyludzkich skutkuje tym, że krąg znajomych, a nawet kierunek życiowy, są osobowości zależnej narzucane.
Brak decyzyjności i bierność wobec innych osób powodują, że człowiek zaczyna mieć problem z okazaniem niektórych emocji, co pogłębia się wraz z rozwojem zależności międzyludzkich. Zatraca się umiejętność wyrażania niezadowolenia bądź rozczarowania. Człowiek zależny na tyle boi się utraty drugiej osoby, że nie wyraża względem niej żadnych negatywnych emocji. Z czasem dochodzi do tego, że osoba zależna biernie poddaje się nawet złym, niewłaściwym działaniom, ponieważ nie jest w stanie ani odmówić, ani przeciwstawić się sugestiom, radom i zaleceniom innych.
Człowiek zależny to osoba, która nie wierzy w siebie, w swoje umiejętności. Wraz z pogłębianiem się tego zaburzenia może mieć się za osobę zupełnie niezdolną do codziennego funkcjonowania. Jest to zaburzenie osobowości, które z czasem samo się napędza.
Nie można mylić zaburzenia osobowości w postaci osobowości zależnej, z przymusem bycia zależnym np. w stanach niepełnosprawności.
Osobowość zależna – leczenie
Podstawową metodą leczenia zaburzeń osobowości zależnej jest psychoterapia. Pacjent wraz z terapeutą ustalają cel terapii indywidualnie, choć ogólnym jej celem jest budowanie poczucia własnej wartości, wiary w swoje możliwości, wzmacnianie poczucia niezależności. Leczenie wspomagane lekami psychotropowymi stosuje się wyłącznie w sytuacji pojawienia się objawów dodatkowych w postaci nasilonego lęku czy depresji.
Należy podkreślić, że człowiek z osobowością zależną sam nie zauważy problemu. Tym samym przy początkach zaburzeń osobowości z pewnością nie szuka specjalistycznej pomocy. Osobom z otoczenia najczęściej się on podporządkowuje. Jego zachowanie jest najczęściej odczytywane jako norma, bliscy myślą, że ma on po prostu uległy charakter. Dopiero kiedy zaburzenie osobowości zaczyna generować problemy bądź człowiek nie radzi sobie np. z „rozluźnieniem” relacji czy odsunięciem przez drugą osobę, uświadamia sobie, że zależność od drugiej osoby jest dla niego problemem. Okoliczności związane z trudnościami w utrzymaniu bliskiej relacji (np. odejście partnera) prowadzą do nasilonego lęku, mogą wywołać depresję. To tym bardziej skłania do podjęcia specjalistycznej pomocy u psychologa i psychoterapeuty.
