Osobowość to termin bardzo trudny do zdefiniowania. Definicje różnią się w zależności od punktu widzenia i dziedziny nauki. Jednak ogólnie przyjmuje się, że osobowość człowieka to sposób, w jaki reaguje on na bodźce zewnętrzne, szczególnie społeczne, a także charakterystyczne interakcje ze środowiskiem zewnętrznym. Niekiedy mówi się o zaburzeniach poznawczych, w zakresie uczuć czy zachowania.
Co to jest osobowość?
Uznaje się, że na osobowość składają się pewne cechy charakteru danej jednostki, warunkujące określone zachowania, relacje, reakcje czy usposobienie względem środowiska zewnętrznego. Każdy człowiek prezentuje inne cechy osobowości, co powoduje, że ludzie bardzo różnią się od siebie. Osobowość może być prawidłowa bądź nieprawidłowa. W zależności od cech, jakie przeważają w zachowaniu danej jednostki, można określić jej typ osobowości. Aby rozpoznać określone zaburzenie, pewne cechy muszą być ewidentne.
Na osobowość jednostki składa się kilka elementów:
- afektywność – reakcje emocjonalne, ich intensywność, rozpiętość, zmienność i adekwatność do sytuacji,
- kontakty międzyludzkie,
- postrzeganie siebie i innych,
- kontrolowanie impulsów.
Zaburzenia osobowości
Zaburzenia osobowości to najbardziej rozpowszechnione zaburzenia psychiczne. Jest to utrwalony wzór wewnętrznego przeżywania i zachowania, który znacząco odbiega od przyjętych w danej kulturze norm czy obowiązujących zachowań. Często ciężko o zdiagnozowanie zaburzenia osobowości. Trudno bowiem rozpoznać, czy dane zachowanie wynika z usposobienia człowieka, czy już jest to patologia.
Zaburzenia osobowości to nie choroby psychiczne, jednak utrudniają codzienne funkcjonowanie. Nie ma określonych i popartych badaniami przyczyn występowania zaburzeń. Uznaje się, że wynikają one z działania czynników biologicznych, genetycznych i psychospołecznych. Bardzo dużą rolę przypisuje się przeżyciom z dzieciństwa, wychowaniu, relacjom w domu rodzinnym czy wśród rówieśników. Pewną rolę mogą odgrywać również używki.
Osoby, które cierpią na zaburzenia osobowości, mają znaczny problem w relacjach społecznych, ciężko im odnaleźć się w życiu zawodowym. Przekłada się to na zwiększone ryzyko depresji czy stanów lękowych.
Należy pamiętać, że cechy osobowości nie są zależne od samej osoby, która je prezentuje. Dlatego nie można jej winić za pewne zachowania. Należy ją natomiast pokierować na odpowiednią terapię, okazać wsparcie.
Typy zaburzeń osobowości
Zaburzenia osobowości dzieli się na trzy główne grupy:
- niedostatek emocji na rzecz myślenia – zaburzenia: paranoiczne, schizoidalne, schizotypowe;
- nadmiar impulsywności – zaburzenia: antyspołeczne, borderline, histrioniczne;
- utrwalony lęk – zaburzenia: unikowe, zależne, obsesyjno-kompulsyjne.
Charakterystyka i cechy poszczególnych typów osobowości:
- osobowość paranoiczna – charakteryzuje się uogólnioną podejrzliwością, interpretowaniem zachowań innych jako złe nastawienie. Takie osoby bezpodstawnie podejrzewają, że inni im szkodzą, że je wykorzystują i poniżają. Mają wątpliwości co do wiarygodności przyjaciół. Wystarczy niewinna uwaga osoby z zewnątrz, a już czują się poniżone i zagrożone. Bardzo długo chowają urazę. Często też mają dużą tendencję do wykazywania przesadnej zazdrości wobec małżonka;
- osobowość schizoidalna – ograniczenie w zakresie wyrażania emocji, niechęć do nawiązywania bliskich relacji i związków. Są to osoby osamotnione, okazujące małe zainteresowanie innym ludziom. Niewiele rzeczy jest w stanie sprawić im przyjemność. Względem otoczenia wykazują się chłodem i znacznym dystansem;
- osobowość schizotypowa – osoby te prezentują znaczne deficyty społeczne i interpersonalne, bardzo niekomfortowo czują się w bliskich relacjach. Mają ekscentryczne zachowania (w tym nietypowy wygląd), dziwne przekonania i często zniekształcone zdolności poznawcze. Ich myślenie odbiega od norm kulturowych, staje się niejasne, metaforyczne;
- osobowość antyspołeczna – są to osoby lekceważące i naruszające prawa innych ludzi. Bardzo często wykazują zachowania niezgodne z prawem, są nieodpowiedzialne, impulsywne, kłamią, mają dużą skłonność do wdawania się w bójki. Często działają lekkomyślne, lekceważą zasady bezpieczeństwa. Ponadto wykazują znaczną obojętność wobec np. nieszczęść;
- osobowość typu borderline – osoby z tym typem osobowości cechuje niestabilność związków interpersonalnych, zmienność afektów i postrzegania własnego siebie. Są często dość impulsywne. Ich obraz własnego „ja” jest bardzo niestabilny. W związkach idealizują bądź zupełnie dewaluują drugą osobę. Wykazują się impulsywnością w co najmniej dwóch sferach życia, co może stanowić dla nich potencjalne zagrożenie, np. w zakresie finansów, seksu czy odżywiania. Najczęściej nie potrafią zapanować nad złością;
- osobowość histrioniczna – są to osoby przykładające nadmierną uwagę do swojego wyglądu, często określa się je jako „płytkie”. Prowokują, uwodzą, chcą znajdować się w centrum uwagi;
- osobowość narcystyczna – osoby te są skupione wyłącznie na sobie, mają wewnętrzną potrzebę bycia podziwianym, często brakuje im empatii, czują się lepsze od innych. Wierzą, że są wyjątkowe i niepowtarzalne.
