Zwyczajowa nazwa starej odmiany pszenicy to orkisz. Niekiedy nazywa się ją także szpelcem lub jęczmieniem dwurzędowym. Uprawiana już w epoce brązu, największą popularność zdobyła w okresie średniowiecza. W XX w. produkcję orkiszu uznano za nieopłacalną, więc praktycznie zniknął z rynku. Jego miejsce zajęła bardziej wydajna pszenica zwyczajna. Obecnie, w związku z rosnącym zainteresowaniem ekologiczną,
prozdrowotną żywnością, orkisz został odkryty na nowo. Ponieważ przez dziesięciolecia nie stanowił przedmiotu zainteresowania przemysłu rolniczego, nie poddawano go żadnym zabiegom genetycznym – dziś ma takie same, naturalne właściwości jak w czasach starożytnych. Tym samym orkisz jest o wiele bogatszy w wartości odżywcze niż zboża modyfikowane na potrzeby intensyfikacji uprawy. Cena produktów orkiszowych jest zwykle 3–4 razy wyższa od takich samych wyrobów z pszenicy zwyczajnej, więc wciąż są one dostępne głównie w sklepach z żywnością ekologiczną. Ich popularność wzrasta jednak wraz ze świadomością społeczeństwa na temat zdrowej diety.
Pszenica orkisz a pszenica zwyczajna
Orkisz, jako zboże niemodyfikowane, w porównaniu z pszenicą zwyczajną zawiera większe ilości cennych składników odżywczych i jest lepiej trawiony przez układ pokarmowy. Orkisz zawiera duże ilości białek (około 15% więcej niż pszenica zwyczajna). Jest w nich znaczna ilość aminokwasów niezbędnych (niewytwarzanych przez ludzki organizm), m.in. lizyny, izoleucyny, leucyny, metioniny, tryptofanu. Dzięki takiemu składowi białko orkiszu – w porównaniu z zawartym w ziarnach pszenicy zwyczajnej – jest lepiej przyswajane i ma wyższą wartość biologiczną (zostaje w większym stopniu wykorzystane przez organizm).
Jak zacząć jeść zdrowo? Dowiesz się tego z naszego filmu
Orkisz zawiera niemal wyłącznie węglowodany złożone, dzięki czemu ma niższy indeks glikemiczny niż pszenica zwyczajna. Jego frakcja tłuszczowa jest dwukrotnie bogatsza w nienasycone kwasy tłuszczowe, m.in. kwas linolowy i linolenowy.
Orkisz ma więcej glutenu niż pszenica zwyczajna. Istnieją wprawdzie doniesienia, że jest on lepiej przyswajalny, ale wyniki badań nie są jednoznaczne. Osoby cierpiące na alergię czy celiakię powinny zachować dużą ostrożność wobec produktów z orkiszu. Oba gatunki pszenicy mają podobną zawartość witamin, składników mineralnych i fitosteroli. Orkisz jest zbożem zasobnym w witaminy A, D, E, K, a także witaminy z grupy B (w porównaniu z pszenicą zwyczajną, orkisz jest bogatszym źródłem niacyny – witaminy B3).
Dostarcza także znacznych ilości minerałów, takich jak mangan, fosfor, magnez, potas, cynk, żelazo, miedź i selen. Ponadto pszenica orkisz zawiera duże ilości błonnika (głównie frakcji rozpuszczalnej), jest dobrym źródłem kwasu krzemowego, a także rzadko występującego w żywności rodanidu – związku o działaniu antybiotycznym i przeciwnowotworowym.
Orkisz – właściwości prozdrowotne
Stała obecność orkiszu w diecie jest bardzo korzystna dla zdrowia. Zawarte w tym gatunku pszenicy składniki odżywcze:
- wzmacniają odporność organizmu,
- poprawiają metabolizm i perystaltykę jelit,
- służą utrzymaniu stabilnego poziomu cukru we krwi (orkisz jest odpowiedni dla diabetyków),
- oczyszczają organizm z toksyn,
- pozwalają na długo zachować uczucie sytości (wspomagają odchudzanie),
- obniżają poziom „złego” cholesterolu we krwi,
- zmniejszają ryzyko miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych,
- przeciwdziałają niedokrwistości,
- poprawiają sprawność myślenia i koncentrację,
- obniżają napięcie nerwowe,
- wspomagają gospodarkę hormonalną,
- poprawiają kondycję skóry, włosów i paznokci,
- wzmacniają tkankę kostną i zapobiegają osteoporozie,
- spowalniają procesy starzenia się organizmu,
- chronią przed nowotworami.
Produkty orkiszowe i ich zastosowanie
Orkisz ma łagodny, lekko słodki smak i orzechowy aromat. Podobnie jak w przypadku innych ziaren, występuje w postaci mąki, kaszy, płatków i otrębów. Mąka orkiszowa (dostępna w wersji jasnej i pełnoziarnistej) doskonale nadaje się zarówno do produkcji pieczywa, jak i domowych wypieków. Nieco gorzej się klei, więc warto połączyć ją z innym gatunkiem mąki. W porównaniu z wyrobami ze zwykłej mąki pszennej, orkiszowe dłużej zachowują świeżość, mają wyższą wartość odżywczą i niższy indeks glikemiczny. Z tego względu mąka orkiszowa coraz częściej służy do produkcji makaronów, a także chrupków, ciastek, krakersów itd.
Płatki orkiszowe mogą być alternatywą dla płatków owsianych w składzie porannego musli czy sałatki owocowej. Smacznym dodatkiem do głównych dań jest łagodna w smaku kasza orkiszowa. Interesującym produktem jest kawa orkiszowa, dostępna w postaci ziarnistej, mielonej i rozpuszczalnej. Ta bezkofeinowa kawa zbożowa ma delikatny smak i wszystkie cenne właściwości odżywcze ziarna orkiszu. Mogą spożywać ją nawet dzieci i kobiety w ciąży.
Zobacz nasz film i poznaj najlepszy przepis na babeczki orkiszowe
