Myśli samobójcze mogą mieć różne nasilenie. W niektórych przypadkach towarzyszą jedynie refleksjom egzystencjalnym i nie wiążą się z tendencjami do odebrania sobie życia. Na drugim biegunie znajdują się myśli suicydalne powiązane z silnym zamiarem i szczegółowym planem jego realizacji. Ani ponure refleksje, ani przygotowania do samobójstwa nie muszą skończyć się podjęciem tragicznych w skutkach działań. Niemniej nigdy nie wolno bagatelizować myśli samobójczych.
Przyczyny myśli samobójczych
Myśli suicydalne pojawić się mogą u każdego człowieka, gdy cierpienie, z którym się zmaga, przekracza jego zdolności adaptacyjne – zarówno w sferze emocji, jak i działania. Jedną z głównych przyczyn myśli samobójczych są trudne sytuacje życiowe. Należą do nich m.in. śmierć bliskiej osoby, utrata pracy, majątku, rozpad związku partnerskiego, nieplanowana ciąża, doświadczenie przemocy (np. gwałtu), nieuleczalna choroba. Myśli samobójcze dotykają też ludzi narażonych na silny, długotrwały stres – osoby żyjące w dysfunkcyjnych rodzinach, przedstawicieli zawodów angażujących emocjonalnie, np. lekarzy pracujących na ostrych dyżurach czy żołnierzy uczestniczących w misjach wojennych.
Co się dzieje z polską psychiatrią dziecięcą? Dowiesz się tego z filmu:
Myśli o odebraniu sobie życia nierzadko pojawiają się u ludzi o szczególnej wrażliwości emocjonalnej bądź niskiej samoocenie. Skala problemów – takich jak nadwaga czy brak akceptacji w określonym środowisku – wydaje się wówczas nieproporcjonalna do przeżywanego cierpienia, niemniej może być ono brzemienne w tragiczne skutki. Problem myśli samobójczych dotyczy np. nastolatków, którzy pozostawieni sami ze swoimi na pozór błahymi zmartwieniami nie widzą ich rozwiązania i niejednokrotnie podejmują próby odebrania sobie życia tylko po to, by zwrócić uwagę dorosłych.
Myśli suicydalne mogą występować w przebiegu różnego typu chorób i problemów psychicznych. Towarzyszą zaburzeniom osobowości (zwłaszcza typu borderline), chorobie afektywnej dwubiegunowej, schizofrenii, nasilonym zaburzeniom nerwicowym, a przede wszystkim depresji, przy której myśli samobójcze dość często kończą się próbą odebrania sobie życia (u około 15% chorych). Takie ponure statystyki dotyczą także osób nadużywających alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych.
Objawy wskazujące na myśli samobójcze
Ocena nasilenia myśli suicydalnych i powiązanego z nimi ryzyka próby samobójczej stanowi spory problem nawet dla specjalistów. Czasem trudno dostrzec sygnały świadczące o dramatycznych rozterkach bliskiej osoby. Przeżywając rozpacz ludzie często izolują się od otoczenia lub ukrywają swoje prawdziwe uczucia. Niepokój powinny wzbudzić takie zachowania, jak:
- myśli rezygnacyjne – rozważania o bezsensie życia czy własnej bezwartościowości;
- zauważalna utrata zainteresowań i radości życia;
- zaniechanie działań służących wyjściu z kryzysu;
- skłonność do zachowań autodestrukcyjnych (np. nadużywania alkoholu, zbyt szybkiej jazdy samochodem);
- gromadzenie przedmiotów, które mogą posłużyć do odebrania sobie życia.
Jak pomóc osobie, która ma myśli samobójcze?
Dowiadując się czy podejrzewając, że ktoś bliski ma myśli samobójcze, w żadnym wypadku nie można pozostawić go bez wsparcia. Brak reakcji otoczenia może znacząco pogłębić przygnębienie znajdującej się w desperacji osoby. Nie należy też usilnie odwodzić jej od samobójczych zamiarów, przekonując, że dane problemy nie są warte umierania i wskazując powody do życia. Cierpiącemu człowiekowi brak krytycyzmu, a ocena niezgodna z jego własnym obrazem sytuacji może sprawić, że poczuje się nierozumiany. Należy za to okazać mu uwagę, zainteresowanie, akceptację dla jego emocji oraz zachować spokój.
Kolejnym krokiem powinno być nakłonienie bliskiej osoby do wizyty u specjalisty – psychologa klinicznego, psychoterapeuty lub psychiatry, który po przeprowadzeniu badania (wspartego niekiedy takimi narzędziami, jak np. skala myśli samobójczych Becka) oceni, jakiej pomocy wymaga pacjent.
Próby samobójcze. Co może do nich doprowadzić? Dowiesz się tego z filmu:
Jeśli myśli samobójcze towarzyszą zaburzeniom psychicznym, leczenia wymaga przede wszystkim pierwotne schorzenie. W zależności od nasilenia objawów i stopnia ryzyka próby samobójczej może ono obejmować psychoterapię, farmakoterapię, a nawet hospitalizację psychiatryczną, która pozwala na zapewnienie pacjentowi najwyższego stopnia bezpieczeństwa.
W przypadku myśli suicydalnych powiązanych z przeżywaną przez daną osobę trudną sytuacją, wysoką skuteczność wykazuje najczęściej sama psychoterapia. Niekiedy jednak warto uzupełnić leczenie o preparaty przeciwdepresyjne lub przeciwlękowe. Osoba, która samotnie zmaga się z myślami samobójczymi, może skorzystać ze wsparcia telefonów zaufania lub zwrócić się do dowolnego ośrodka opieki zdrowotnej, skąd zostanie skierowana do placówki świadczącej odpowiednią w danej sytuacji pomoc.
Bibliografia:
1. B. Hołyst, Samobójstwo – przypadek czy konieczność, Warszawa 1983.
2. Z. Płużek, Psychologiczne aspekty samobójstw [w:] Znak, nr 7–8, Kraków 1974, s. 945–953.
