Otyłość to wzrost masy ciała (BMI>30) zdecydowanie powyżej wartości prawidłowych, który następuje w związku z nadmiernym rozwojem tkanki tłuszczowej. Leczenie otyłości powinno obejmować przede wszystkim działania dietetyczne i modyfikację stylu życia. Często należy łączyć je z farmakoterapią, czasem z interwencją chirurgiczną.
Niefarmakologiczne metody leczenia otyłości
Niezależnie od przyczyn i stopnia zaawansowania otyłości podstawę jej leczenia stanowią aktywność fizyczna i wdrożenie odpowiedniej diety. W przypadku osób z nadwagą, czyli z BMI<30, u których nie wystąpiły jeszcze choroby towarzyszące (cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, zmiany zwyrodnieniowe itp.), takie postępowanie zazwyczaj jest wystarczające.
Dieta, której celem jest redukcja masy ciała, musi zostać dostosowana do wieku, płci i indywidualnych możliwości pacjenta. Powinna być źródłem niezbędnych składników odżywczych, a przy tym dostarczać mniejszej ilości kalorii niż wynika to z zapotrzebowania energetycznego danej osoby. Codzienny jadłospis to 4–5 regularnych posiłków z ograniczeniem produktów o wysokim indeksie glikemicznym. Z diety wykluczyć należy cukry proste, zastępując je węglowodanami złożonymi, w tym z dużą zawartością błonnika. Niezbędne jest także picie odpowiedniej ilości wody. Optymalne rezultaty przynosi odchudzanie z powolnym ubytkiem masy ciała. Istotne jest zachowanie prawidłowych nawyków żywieniowych po osiągnięciu prawidłowej wagi, ponieważ pozwala to na utrzymanie efektu.
Spadek masy ciała u osób otyłych uzyskuje się nie tylko poprzez zmniejszenie wartości kalorycznej diety, ale też dzięki zwiększeniu zużycia energii. Co najmniej półgodzinną aktywność fizyczną podejmować należy kilka razy w tygodniu. Jej forma musi być odpowiednia do kondycji danej osoby. Przy znacznej otyłości nie każdy wysiłek jest wskazany. Nie zaleca się na przykład ćwiczeń obciążających układ mięśniowo-szkieletowy. Bezpieczne dyscypliny to zwykle marsz, nordic walking, jazda na rowerze, pływanie, ćwiczenia w wodzie i joga. Aktywność fizyczną warto stopniowo – w miarę utraty masy ciała – zwiększać. Odpowiednio dobrane ćwiczenia skutecznie wspierają leczenie otyłości brzusznej, zwiększają beztłuszczową masę ciała, poprawiają krążenie i profil lipidowy krwi oraz wrażliwość tkanek na insulinę. Oddziałują też korzystnie na samopoczucie pacjenta, co jest niezwykle istotne w walce z otyłością.
W związku z ważną rolą czynników psychicznych w leczeniu otyłości wskazane jest włączenie w ten proces psychoterapii. Metody poznawczo-behawioralne pozwalają zrozumieć mechanizmy choroby i nauczyć się kontroli swoich zachowań żywieniowych. Wsparcie psychologiczne pomaga także utrzymać motywację do leczenia i dobrą samoocenę.
Farmakologiczne leczenie otyłości
Farmakologiczne leczenie otyłości wdraża się, jeśli zabiegi niefarmakologiczne nie przynoszą pożądanych rezultatów. Niemal zawsze stosuje się je u chorych z BMI>30, a także u osób z BMI 27–30, jeśli współwystępują inne choroby powiązane z otyłością. Farmakoterapia służy obniżeniu masy ciała, a jednocześnie prewencji i kontroli towarzyszących zaburzeń.
Preparatem dopuszczonym do stosowania w Polsce jest np. orlistat, którego działanie polega na zmniejszaniu przyswajalności spożywanych tłuszczów. Lek dostępny jest na receptę, a w niewielkich dawkach – bez. Pomocniczo włącza się także środki hamujące łaknienie, np. preparaty zawierające błonnik, które wydłużają uczucie sytości po posiłku albo tabletki na bazie ekstraktów roślinnych przyspieszające przemianę materii i o działaniu moczopędnym.
Bariatryczne (chirurgiczne) leczenie otyłości
Zabiegi operacyjne to najskuteczniejszy sposób leczenia otyłości olbrzymiej, czyli przy BMI >40, a także w sytuacji, gdy BMI jest w przedziale 35–40, ale występują choroby towarzyszące. Terapii takiej można poddać osoby, u których nie udało się uzyskać redukcji masy ciała innymi metodami.
Decyzję o bariatrycznym leczeniu otyłości podjąć musi zespół specjalistów złożony z internisty, dietetyka, chirurga, anestezjologa oraz psychologa lub psychiatry, ponieważ istnieje wiele przeciwwskazań do operacji i możliwe są jej liczne powikłania. Zabiegi chirurgiczne służą ograniczeniu pojemności żołądka, co można osiągnąć na kilka sposobów – umieszczając w nim specjalny balon wypełniony solą fizjologiczną, zmniejszając narząd operacyjnie lub przewiązując go regulowaną opaską. Dzięki takiemu postępowaniu pacjent nie tylko może spożywać mniejsze porcje, ale też z procesów trawiennych wyłączona zostaje ta część żołądka, w której produkowany jest tzw. hormon głodu (grelina). Chirurgiczne leczenie otyłości refundowane jest przez NFZ. Prowadzi do redukcji 30–50% nadmiaru masy ciała już w ciągu 6–12 miesięcy od zabiegu. Stosując dodatkowo odpowiednią dietę i będąc aktywnym ruchowo, po około 2 latach uzyskuje się prawidłową wagę.
Zobacz film: Jak walczyć z otyłością?
Bibliografia:
1. W. Respondek, Zasady leczenia otyłości, [w:] „Postępy Nauk Medycznych” 2011, t. XXIV, nr 9, s. 782–789.
2. A. Brończyk-Puzoń i inni, Algorytm leczenia otyłości, [w:] „Forum Medycyny Rodzinnej” 2014, t. 8, nr 5, s. 211–216.
