Układ mięśniowy (łac. systema musculorum) to ogół obecnych w ciele mięśni. Zwyczajowo mięsień zbudowany jest z brzuśca oraz ścięgien. Brzusiec to nazwa skupionych włókien mięśniowych. W większości przypadków na jeden mięsień przypada jeden brzusiec, choć istnieją wyjątki, jak np. mięsień dwugłowy ramienia (biceps), który ma dwa brzuśce lub mięsień trójgłowy ramienia, w którym wyróżnia się aż trzy brzuśce. Ścięgna to włókniste twory zbudowane z tkanki łącznej właściwej zbitej. Odgrywają rolę przedłużenia mięśnia do jego przyczepu. Zadaniem ścięgien jest przenoszenie siły skurczu mięśniowego.
Podziały mięśniowe
W medycynie występuje najczęściej 5 podziałów mięśni ze względu na ich kształt, zakres ruchu, rodzaj przyczepu, położenie i ułożenie wzajemne włókien mięśniowych i włókien ścięgna.
Podział mięśni ze względu na kształt
- mięśnie długie – obecne w obrębie kończyn
- mięśnie szerokie – wyścielają ściany jamy brzusznej i klatki piersiowej
- mięśnie krótkie – zlokalizowane w okolicach kręgosłupa
- mięśnie płaskie – m.in. mięśnie brzucha
- mięśnie okrężne – znajdujące się wokół ust, odbytu i oczu
Podział mięśni ze względu na zakres ruchu (czynności)
Podział mięśni ze względu na zakres ruchu wskazuje na mięśnie antagonistyczne i synergistyczne. Do mięśni antagonistycznych zaliczane są zginacze (przywodziciele) oraz prostowniki (odwodziciele). Podczas ruchu mięśni antagonistycznych jeden mięsień kurczy się bardziej od drugiego (antagonizm). Mięśnie synergistyczne pracują na zasadzie współdziałania (mięśnie żebrowe, tułowia).
Podział mięśni ze względu na rodzaj przyczepu
Podział mięśni ze względu na wzajemne ułożenie włókien mięśniowych i włókien ścięgna (morfologiczne)
Ten podział wyróżnia 5 rodzajów: wrzecionowate (włókna mięśni i ścięgien przebiegają wzdłuż jednej linii), półpierzaste (włókna odchodzą od ścięgna jednostronnie), pierzaste (włókna odchodzą od ścięgna obustronnie), dwubrzuścowe (z udziałem ścięgna pośredniego), podzielone (z udziałem smug ścięgnistych).
Podział mięśni ze względu na położenie
- mięśnie głowy (mimiczne, żwaczowe, języka, gałki ocznej)
- mięśnie szyi
- mięśnie grzbietu
- mięśnie klatki piersiowej
- mięśnie brzucha
- mięśnie kończyn górnych (obręczy kończyny górnej, ramienia, przedramienia, ręki)
- mięśnie kończyn dolnych (obręczy kończyny dolnej, uda, podudzia, stopy)
Układ mięśniowy to nie tylko mięśnie!
W układzie mięśniowym człowieka występują nie tylko mięśnie. Obecne są również: powięzi, kaletki maziowe, pochewki ścięgien, bloczki mięśni oraz trzeszczki.
Powięzi są specyficznymi błonami zbudowanymi z tkanki łącznej włóknistej, a ich zadaniem jest przede wszystkim osłona zewnętrzna mięśni, grup mięśniowych, a także całej warstwy. Są najczęściej zlokalizowane w kończynach. Odnogi powięzi oddzielają od siebie grupy mięśniowe za sprawą przegród międzymięśniowych dzięki przyczepianiu się do mięśni.
Kaletki maziowe ułatwiają ślizganie się narządów względem siebie, są zlokalizowane między odcinkami narządu ruchu (między kością a ścięgnem lub mięśniem), między skórą a kością oraz między torebką stawową a ścięgnem.
Podobną funkcję do kaletek maziowych spełniają pochewki ścięgien. Zbudowane są z cewek i blaszek pokrywających ścięgno danego mięśnia. Pochewki ścięgien obejmują mięśnie, tworząc krezkę ścięgna.
Ścięgna mięśni owijają się wokół bloczków mięśni, które pełnią dla nich rolę podpory, zmieniając kierunek przebiegu i pociągania mięśni. Charakterystyczne dla nich jest mechaniczne działanie, przypominające punkt podparcia dźwigni. Niemalże identyczną rolę odgrywają trzeszczki.
Urazy i dolegliwości układu mięśniowego
Urazy układu mięśniowego dotyczą najczęściej osób uprawiających sport oraz osób starszych. Wśród najczęstszych urazów można wymienić: naciągnięcie mięśnia, zerwanie ścięgna, naderwanie ścięgna, naderwanie mięśnia lub zerwanie mięśnia.
Wymienionym objawom zawsze towarzyszy silny, nierzadko paraliżujący daną część ciała ból. W przypadku wystąpienia obrzęku, krwiaka oraz trudności w poruszaniu kończyną należy zgłosić się do lekarza. Zazwyczaj wykonywane jest badanie ultrasonografem (USG), które pozwala zdiagnozować uraz i podjąć dalsze leczenie i rehabilitację. Cięższe uszkodzenia (zerwanie ścięgna) wymagają operacji i usztywnienia kończyny za pomocą gipsu.
Choroby układu mięśniowego
Do najczęstszych chorób układu mięśniowego zalicza się atonię, miopatię oraz neuropatię. Atonia to całkowity zanik lub zmniejszenie kurczliwości mięśni. Miopatia obejmuje grupę chorób charakteryzujących się nieprawidłowym funkcjonowaniem mięśni (od obniżenia napięcia mięśniowego po zanik mięśni). Z kolei neuropatia łączona jest z chorobami układu nerwowego. Jej przyczyną jest najczęściej uszkodzenie nerwów, stan zapalny nerwów oraz stosowanie wybranych leków. W przypadku podejrzeń wystąpienia wymienionych chorób konieczna jest wizyta u ortopedy lub traumatologa.
