Łąkotki to elementy stawu kolanowego, które odgrywają ważną rolę w zapewnieniu jego stabilności i ruchomości. Anatomicznie wyróżnia się łąkotkę przyśrodkową i boczną. Oddzielają one 2 piętra stawu: górne – które pozwala na ruchy zginania (na zasadzie stawu zawiasowego) oraz dolne – które przy zgięciu kolana umożliwia wykonywanie ruchów skrętnych goleni w jej osi długiej.
Budowa łąkotek
Łąkotka (meniscus) zbudowana jest z tkanki chrzęstnej. Dzięki znacznej zawartości włókien łącznotkankowych ma dużą wytrzymałość na rozciąganie i skręcanie. Łacińska nazwa wynika z faktu, że jej górna powierzchnia jest wklęsła. Dolna jest bardziej wypłaszczona. Gładkość łąkotek sprawia, że kości wchodzące w skład stawu mogą się swobodnie i bez dużych oporów przemieszczać. Obecność właściwej ilości mazi stawowej dodatkowo zwiększa możliwości ruchu.
Łąkotki są przymocowane jedynie do bocznej i przyśrodkowej powierzchni wewnętrznej torebki stawowej, mogą więc dość swobodnie przemieszczać się w jej obrębie i izolować od siebie duże kości. Dzięki charakterystycznej strukturze są w stanie przenosić bardzo duże obciążenia, które pojawiają się w trakcie chodzenia, biegania czy uprawiania sportów. Siła nacisku bywa wielokrotnie większa od ciężaru ciała.
Łąkotki – urazy
Urazy łąkotek związane są najczęściej z dynamicznymi przeciążeniami. Ich mechanizm może być dwojaki:
- urazy osiowe – gdy przy wyproście kolana dochodzi do nagłego zwiększenia działających sił (np. przy skoku z wysokości na wyprostowane nogi),
- urazy skrętne – gwałtowny skręt stopy przy zgiętym kolanie (np. podczas ostrej zmiany kierunku ruchu w biegu albo podczas jazdy na nartach, łyżwach, rolkach).
Urazy osiowe prowadzą najczęściej do pęknięcia lub częściowego zmiażdżenia łąkotek na skutek ściśnięcia pomiędzy kośćmi. Urazy skrętne są zazwyczaj jeszcze groźniejsze, ponieważ towarzyszy im częściej uszkodzenie więzadeł kolana, co sprawia, że ruchy kości udowej i promieniowej względem siebie wykraczają poza granice fizjologiczne, powodując dodatkowe zwiększenie sił działających na łąkotki. Zaklinowanie łąkotki pomiędzy powierzchniami stawowymi kości podczas takiego urazu może też spowodować jej oderwanie od miejsca przyczepu.
Przy bardzo rozległych urazach, połączonych z tzw. przezstawowym złamaniem kości, dodatkowym czynnikiem uszkadzającym jest obecność we wnętrzu stawu odłamów kostnych, bezpośrednio niszczących łąkotki.
Na ostre urazy narażone są głównie osoby intensywnie lub wyczynowo uprawiające sport albo wykonujące ciężką pracę fizyczną powiązaną z dźwiganiem.
Łąkotka może ulegać niszczeniu w sposób przewlekły. Obciążająca regularna aktywność ruchowa powoduje niekiedy mikrourazy, które powtarzając się, prowadzą (na zasadzie zmęczenia materiału) do degeneracji lub nieoczekiwanego, niezwiązanego bezpośrednio z żadnym zdarzeniem, uszkodzenia.
Ważnym czynnikiem jest też wiek. Zużycie powierzchni stawowych, ograniczona zdolność tkanek do odnowy, zmniejszająca się z czasem ilość lub pogarszająca jakość mazi stawowej, zwyrodnieniowe wyrośla kostne to czynniki prowadzące do zwiększenia tarcia w obrębie stawu i do urazu łąkotek.
Objawy urazu łąkotek
Dolegliwości pojawiają się zwykle bezpośrednio po urazie. Najczęściej zgłaszanymi skargami są: ostry ból, obrzęk stawu kolanowego, zmniejszenie zakresu ruchów lub poczucie zablokowania stawu. Stan ten może utrzymywać się przez dłuższy czas. Chory zazwyczaj nie jest zdolny do wykonania pełnego wyprostu w kolanie lub całkowitego zgięcia (np. ma problemy z kucaniem).
Doraźna pomoc przy urazach łąkotek
Bezpośrednio po urazie kolana, w związku z możliwością uszkodzenia łąkotek lub więzadeł, należy je intensywnie schładzać (workiem z lodem, zimnymi, mokrymi okładami itp.), unieruchomić staw za pomocą szyny lub innych doraźnie zastosowanych przedmiotów, a także unieść kończynę, by zapobiec nasilaniu się obrzęku i nie pozwolić na jej obciążanie. Niezbędna jest wizyta u lekarza.
Uszkodzenie łąkotki – rozpoznawanie i leczenie
Rozpoznania uszkodzenia łąkotki dokonuje się za pomocą ultrasonografii, rezonansu magnetycznego albo artroskopii – badania, w którym ogląda się staw kolanowy od wewnątrz specjalnym układem optycznym. Artroskop pozwala również na wykonanie odpowiedniego zabiegu operacyjnego – zszycia pęknięcia, usunięcia zniszczonego fragmentu albo – w niezbędnych przypadkach – wycięcia całej łąkotki. W trakcie zabiegu dokonuje się również, w razie potrzeby, rekonstrukcji więzadeł stawu kolanowego.
Uszkodzenia łąkotki – rehabilitacja
Rehabilitacja po urazach łąkotki polega na możliwie najszybszym uruchomieniu stawu kolanowego. Początkowo wiąże się ona z wykonywaniem ruchów biernych, a następnie czynnych (w pierwszym okresie bez obciążenia, wspomaganych przez urządzenia lub fizjoterapeutę). Dodatkowe, indywidualnie dobrane, zabiegi pozwalają na szybsze cofanie się zmian zapalnych w obrębie stawu oraz utrzymanie lub nawet zwiększenie masy mięśniowej, co korzystnie wpływa na późniejszą stabilność kolana i zmniejsza prawdopodobieństwo kolejnego urazu.
Chorzy po operacjach łąkotek mogą wymagać tymczasowego lub stałego uzupełniania mazi stawowej odpowiednimi, podawanymi bezpośrednio do torebki kolana, preparatami.
