Uczeń przesuwający robienie zadania domowego do późnych godzin wieczornych, student otwierający materiały dzień przed egzaminem, biznesmen przygotowujący się do ważnego spotkania noc przed nim czy gospodyni domowa, która nie może się zmobilizować tygodniami do umycia okien – oni wszyscy mają ze sobą coś wspólnego. Padają ofiarą zjawiska prokrastynacji.
Prokrastynacja – odkładanie spraw na później
Ponad 80% Polaków przyznaje się do tego, że zdarza im się odkładać ważne sprawy na później, a 15% ludzi mówi o tym, że przyjmuje to patologiczną formę i skutkuje poważnymi konsekwencjami.
Prokrastynacja to termin psychologiczny określający odwlekanie wykonywania obowiązków, co jest bardzo powszechnym i narastającym problemem społecznym. Jej istotą jest to, że, mimo świadomości, że zadanie i tak trzeba wykonać, a spóźnienie może wiązać się z nieprzyjemnymi konsekwencjami, z pełną świadomością i dobrowolnie decydujemy się go nie robić. Żadne większe przeszkody nie stanęły nam na drodze, a my mimo tego nie wywiązujemy się ze swoich obowiązków.
Dlaczego odkładamy sprawy na później?
Kiedy podejmujemy decyzję na temat tego, czy wykonać daną czynność, w naszym mózgu walczą dwa ośrodki – układ limbiczny, który jest stymulowany poprzez otrzymywanie nagród i nastawia nas na poszukiwanie przyjemności oraz płaty czołowe – odpowiedzialne za racjonalne myślenie.
Klasyczna prokrastynacja polega więc na tym, że zamiast przewidywać, planować czy wywiązywać się z wcześniejszych obietnic, decydujemy się na wybranie przyjemniejszej dla nas czynności. Niekoniecznie musi to oznaczać wybór czegoś obiektywnie miłego czy interesującego. Sytuacje, w których ktoś nie realizuje obiecanego projektu i zamiast tego jedzie na wakacje, nie są aż tak częste. O wiele bardziej powszechne jest podejmowanie się innych prac, czego przykładem jest doskonale znany wszystkim studentom pęd do sprzątania mieszkania podczas sesji egzaminacyjnej.
Odkładanie na później – lenistwo, styl życia a może zaburzenie psychiczne?
Za moich czasów każdy robił, co do niego należało i nie trzeba było wymyślać żadnych prokrastynacji
– powiedziałaby pewnie niejedna z naszych babć. Ustalono, że zachowania prokrastynacyjne są rzeczywiście silniej nasilone u młodych osób. Nie jest to jednak mechanizm związany z pokoleniem, a z wiekiem. Po pierwsze dzieci i młodzież mają najsłabszą samokontrolę, ponieważ ich mózg się wciąż rozwija. Po drugie wraz z wiekiem zmienia się ludzkie podejście do czasu i planowania – im bardziej zdajemy sobie sprawę z kruchości życia, tym mniej spraw chcemy odkładać na później.
To prawda, że zjawisku, które kiedyś nazwalibyśmy po prostu lenistwem czy brakiem odpowiedzialności, dziś przypisano mądrą i fachową nazwę. Jednak dzięki temu, że naukowcy zajęli się tym tematem, udało się odkryć wiele interesujących faktów na temat prokrastynacji, np.:
- Jest ona związana jest z pewnymi wrodzonymi cechami osobowości – między innymi neurotyzmem i niskim poziomem sumienności.
- W ostatnich 20 latach poziom zachowań prokrastynacyjnych w społeczeństwie gwałtownie wzrósł, czego przyczyny upatruje się w dużej ilości bodźców z zewnątrz oraz stałej dostępności urządzeń elektronicznych.
- Jej przyczyną może być lęk przed porażką i wówczas przybiera ona formę samoutrudniania – zostawiając sobie zbyt mało czasu na wykonanie zadania, możemy się usprawiedliwić, jeżeli nam coś nie wyjdzie.
- Bywa skutkiem, ale też przyczyną niektórych zaburzeń psychicznych – na przykład stanów lękowych czy depresyjnych.
- Razem z poczuciem winy tworzy mechanizm błędnego koła, w którym negatywne emocje wywołane niewywiązywaniem się z obowiązków próbuje się wyciszyć, sięgając po przyjemne aktywności i ponownie odsuwając zobowiązania.
Jak walczyć z prokrastynacją?
Radzenie sobie z prokrastynacją nie zawsze jest proste, ale zauważenie u siebie tego problemu jest pierwszym krokiem do zmiany. Czasami bardzo pomocne może być pójście na wizytę do psychologa bądź podjęcie terapii. Jest to zalecane szczególnie tym osobom, u których zachowania prokrastynacyjne są związane z silnym lękiem, samoutrudnianiem czy innymi mechanizmami obrony własnego wizerunku. W takich wypadkach często warto sięgnąć głębiej, by znaleźć przyczynę tego stanu, którą może być zaburzony obraz własnej osoby.
Natomiast wszyscy, którym nie obcy jest problem prokrastynacji, powinni:
- wyznaczać sobie plany działania (tygodniowe lub miesięczne),
- ustalać listę priorytetów,
- korzystać z funkcji przypomnienia w telefonie,
- stosować drobne nagrody po wykonaniu trudnego zadania,
- stosować „metodę kanapki” – naprzemiennie wykonywać trudne i przyjemne zadania,
- poprosić bliską osobę o wsparcie lub rozliczanie,
- codziennie rano poświęcić chwilę na przemyślenie dnia i tego, co chce się w jego trakcie wykonać,
- nie wpadać w poczucie winy, gdy z braku czasu nie uda się wykonać pewnych rzeczy,
- wizualizować sobie przyszłość, która może wystąpić, jeżeli wykonamy dane zadanie – udowodniono, że osoby, które wyobrażały sobie swoją szczupłą sylwetkę, miały większą motywację do ćwiczeń.
