Czerniak jest coraz częstszym nowotworem skóry. Z roku na rok wzrasta odsetek nowych zachorowań. Jego rozpowszechnienie, częstość i śmiertelność przewyższa większość chorób nowotworowych. Czerniak to nowotwór złośliwy skóry, rozwijający się z komórek barwnikowych. Najczęściej lokalizuje się w skórze, choć zdarza się również w obrębie błon śluzowych lub w narządach typu gałka oczna.
Czerniak – złośliwy nowotwór skóry – przyczyny
Przyczyny powstawania czerniaka nie do końca zostały wyjaśnione. Istnieją pewne rodzinne predyspozycje. Na ryzyko wystąpienia tego nowotworu nakładają się czynniki genetyczne i środowiskowe. Do głównych czynników środowiskowych zalicza się opalanie. Konkretnie chodzi o intensywne eksponowanie skóry i narażenie jej na poparzenia słoneczne. Nie tylko słonce może pośredniczyć w procesie tworzenia czerniaka. Wiadomo już, że niesłoneczne źródła promieniowania UV, czyli na przykład solaria, zwiększają ryzyko zachorowania na ten nowotwór. Większość zmian barwnikowych rozpoznawanych jako czerniaki powstają na nowo. Zaledwie 30% obecnych już znamion może ewoluować w kierunku zmian nowotworowych. Szczególnie narażone są znamiona zlokalizowane w miejscach eksponowanych na promieniowanie słoneczne, a także występujące w miejscach otarć naskórka, czyli np. przy kołnierzykach, na linii paska do spodni.
Objawy czerniaka
Podstawowym typem czerniaka jest zmiana barwnikowa szerząca się powierzchownie. Jedną z zasad, dzięki której szybko można zorientować się, że coś jest nie tak, jest objaw „brzydkiego kaczątka”. Jeśli człowiek posiada wiele różnych znamion na ciele, ale jedno nagle przybiera zupełnie inny kolor, kształt, zwiększa powierzchnię, to znaczy, że coś jest nie tak.
Zobacz też: Jak uchronić się przed czerniakiem
Jak wygląda czerniak?
Najczęściej czerniak kojarzy się z „brzydszym” pieprzykiem na skórze. W większości przypadków tak właśnie jest, choć może być związany również z błonami śluzowymi. Istnieje kilka odmian klinicznych czerniaka. Jeśli chodzi o zmiany powierzchowne, to zmiana na poziomie skóry. Inną, a zarazem najcięższą postacią, jest odmiana guzowa. Występuje u około 20% osób z czerniakiem skóry. Rzadsze to plama soczewicowata, występująca u osób starszych na twarzy i szyi jako efekt długotrwałej ekspozycji tych okolic na promieniowanie słoneczne. U około 5% osób z rozpoznanym czerniakiem występuje postać akralna, obecna na dłoniach i stopach. Bardzo rzadko spotykaną postacią, bo zaledwie u około 2% chorych, jest czerniak bezbarwnikowy. Jak sama nazwa wskazuje, jest on pozbawiony barwnika. Najczęściej w tym przypadku pojawia się różowoczerwona grudka, bardzo niecharakterystyczna, która dość szybko się powiększa.
Czerniak paznokcia
Czerniak w obrębie paznokcia zdarza się zdecydowanie rzadziej niż postać skórna. Wygląda jak zmiana pourazowa czy grzybicza, dlatego łatwo ją przeoczyć. Początkowo może być to maleńka plamka nie tylko na paznokciu, ale również na skórze wokół paznokcia. Nie jest bolesna.
Czerniak – rokowania
Rokowanie w czerniaku jest uzależnione od typu, czyli od postaci klinicznej. Ponadto kluczowe w rokowaniu jest określenie stopnia nacieczenia skóry. Ustala się grubość i głębokość nacieku, co pozwala określić rokowanie w danym przypadku. Czerniak, jak każdy inny złośliwy nowotwór, również może dawać przerzuty. Najczęściej drogą naczyń limfatycznych do węzłów chłonnych, a także poprzez krew do narządów, jak płuca, wątroba, mózg czy kości.
Ryzyko przerzutów uzależnione jest od tego, jakiej grubości było ognisko pierwotne. Guzy o grubości mniejszej niż 1,5 mm przerzutują później i rzadziej niż guzy grubości większej niż 4 mm.
Jak rozpoznać czerniaka?
W razie zauważenia jakichkolwiek niepokojących zmian należy natychmiast udać się do dermatologa. Podstawą wysunięcia rozpoznania czerniaka jest badanie dermatoskopem – niezbędnym narzędziem w pracy dermatologa. Pozwala na określenie, czy dana zmiana wykazuje niebezpieczeństwo zmian złośliwych czy nie. Niektóre zmiany pochodzenia naczyniowego czy łojotokowego mogą imitować zmiany czerniakowe i u osób bacznie obserwujących swoje ciało wywołać niepokój. Obraz z dermatoskopu pozwala na ich różnicowanie. Ważne jest też zwrócenie uwagi na czynniki ryzyka. Ku diagnostyce czerniaka skłaniają zmiany powstające w okolicach eksponowanych na promieniowanie słoneczne czy liczne otarcia. U osób z wieloma zmianami barwnikowymi lub z rodzinnym wywiadem czerniaka regularna kontrola znamion za pomocą dermatoskopu cyfrowego może odegrać kluczową rolę w szybkim rozpoznaniu zmiany dysplastycznej.
Zobacz też: Rak skóry - rodzaje i postaci
Leczenie czerniaka złośliwego
Metodą z wyboru jest chirurgiczne wycięcie zmiany z określonym marginesem tkanki zdrowej. Po potwierdzeniu badaniem histologicznym rozpoznania czerniaka lekarz podejmuje decyzję o biopsji tzw. węzła wartowniczego. Jest to najbliższy węzeł chłonny stanowiący granicę, czy też filtr, dla chłonki płynącej z okolic zmiany czerniakowej. Każdy przypadek należy rozważyć indywidualnie, wobec tego nie ma jednego konkretnego schematu leczenia. Do rozważenia jest chemioterapia, a także immunoterapia wspomagająca. Dobór leczenia jest uzależniony od potrzeb, stanu ogólnego i klinicznego chorego. Immunoterapia polega na stymulacji odpowiedzi immunologicznej, aby komórki odpornościowe atakowały komórki nowotworowe czerniaka.
Zobacz też: Szczepionka hamująca czerniaka
Po usunięciu zmiany niezbędne jest stałe monitorowanie chorych. Usunięcie zmiany nie oznacza zupełnego wyleczenia. Nawet po kilku latach od usunięcia zmiany czerniakowej osoba nią dotknięta powinna być poddawana rutynowej obserwacji nie tylko skóry, ale również węzłów chłonnych i wątroby.
Leczenie czerniaka paznokcia polega najczęściej na amputacji paliczka lub całego palca.
