Hormony wydzielane są przez gruczoły dokrewne. Zaburzenia w ich funkcjonowaniu mogą mieć wpływ na cały organizm, prowadząc do różnych dolegliwości.
Zobacz także:
Mineralokortykoidy – hormony kory nadnerczy. Rola i preparaty
Co to są i jak działają hormony?
Hormony to związki chemiczne, które organizm wytwarza do pobudzania lub hamowania aktywności organów oraz aby wywołać konkretne zmiany w ciele. Produkowane są przez organy określane jako gruczoły dokrewne. Nazwa ta wynika z tego, że hormony uwalniane są do krwi i limfy, dzięki którym docierają do miejsca przeznaczenia.
Wiele hormonów występuje w parach. Są to tak zwane hormony antagonistyczne – jeden pobudza organ do pracy, podczas gdy drugi hamuje tę reakcję. Tak dzieje się w przypadku insuliny i glukagonu, które regulują stężenie cukru we krwi.
Pierwszym odkrytym hormonem była adrenalina, której działanie łatwo zauważyć – wydziela się ona bardzo szybko i stymuluje organizm do podjęcia walki lub ucieczki w obliczu zagrożenia. Pod jej wpływem serce przyspiesza, zwiększa się wydolność oddechowa, a większość krwi wędruje do mięśni i mózgu, podczas gdy zahamowane są na przykład procesy trawienia.
U człowieka gruczoły dokrewne, które produkują hormony, to:
- szyszynka;
- tarczyca;
- gruczoły przytarczyczne;
- wątroba;
- trzustka;
- nadnercza;
- jądra;
- jajniki;
- łożysko;
- jądra szwu.
Jak zbadać hormony?
Ponieważ hormony wędrują z krwią, ich zbadanie jest teoretycznie stosunkowo proste i ich poziom można z łatwością określić za pomocą zwykłego badania krwi. Jednak ich ilość często zmienia się w stosunku do rytmu dobowego, cyklu miesięcznego oraz poziomu cukru we krwi, dlatego zawsze przed badaniem hormonów powinno się upewnić u lekarza bądź w laboratorium, jak się do niego przygotować. W większości przypadków należy je wykonywać na czczo i rano.
Żeńskie (kobiece) hormony płciowe
Żeńskie hormony płciowe są szczególnie podatne na wahanie, ponieważ ich poziom zmienia się ze względu na cykl miesięczny, ciążę, laktację, wiek oraz po stosunku seksualnym. Łatwo też dochodzi do zaburzeń w ich wydzielaniu na skutek stresu, diety oraz infekcji i zmian w układzie rozrodczym.
Substancje dokrewne typowe dla kobiet i regulujące cykl miesięczny wytwarzane są przez jajniki. Hormony jajników to estrogeny i progesteron. Produkcja estrogenów z kolei ściśle związana jest z hormonami przysadki, dlatego zrozumienie całego procesu oraz ewentualna ingerencja w niego są sporym wyzwaniem i wymagają pomocy doświadczonego lekarza. Estrogeny wpływają nie tylko na cykl miesięczny, ale również na występowanie cech płciowych (budowę ciała, typ owłosienia, psychikę i popęd seksualny), gospodarkę lipidową i wapniową. Progesteron z kolei ułatwia owulację, przygotowuje macicę na zajście w ciążę oraz umożliwia jej donoszenie, wpływając na skłonność do skurczów.
Oksytocyna uwalniana przez podwzgórze, na przykład w trakcie porodu, stymulacji piersi czy stosunku seksualnego, wywołuje skurcze macicy, ale jest też odpowiedzialna za tworzenie się ciepłych reakcji emocjonalnych wobec partnera i dziecka.
Testosteron i inne androgeny również odgrywają rolę w gospodarce hormonalnej kobiety. Wpływają na wygląd skóry, popęd seksualny i dobre samopoczucie. Ich nadmiar może prowadzić do zaburzeń miesiączkowania, nadmiernego owłosienia, trądziku czy mało kobiecej sylwetki.
Hormony w ciąży
Przez cały czas trwania ciąży dochodzi do gwałtownych zmian hormonalnych. To dzięki nim dziecko może się rozwijać, a organizm matki dostosowywać do jego potrzeb. W trakcie ciąży dużą rolę odgrywają estrogeny, progesteron i prolaktyna.
Prolaktyna to hormon produkowany w większej ilości w ciąży, powodujący wzrost piersi oraz regulujący produkcję mleka. Jego nadmiar u kobiet, które nie spodziewają się dziecka, prowadzi do zaburzeń miesiączkowania, zablokowania owulacji, zaburzeń emocjonalnych, spadku libido czy suchości pochwy. Jest on bardzo podatny na wahania – stres, przemęczenie i brak odpowiedniej ilości snu mogą doprowadzić do podwyższenia jego poziomu.
Test na hormony, który umożliwia wczesne wykrycie ciąży, bada poziom gonadotropiny kosmówkowej (HCG), która konieczna jest do rozwoju płodu. Jej ilość zaczyna się podnosić już po zagnieżdżeniu zarodka i w szybkim tempie przyrasta tak, że najczęściej po 2 tygodniach od zapłodnienia wykrywa ją już domowy test ciążowy.
Hormony po porodzie
Po porodzie oraz w czasie karmienia piersią poziom hormonów żeńskich również może się zmieniać i odbiegać od przyjętych dla kobiet norm. Dopóki karmi się piersią podniesiony będzie poziom prolaktyny, co przez długi okres może hamować owulację i wpływać na inne gruczoły dokrewne. Z tego względu, jeśli nie występują żadne niepokojące dolegliwości, ewentualne badania hormonalne wykonuje się dopiero po zakończeniu laktacji.
Menopauza a hormony
Menopauza (przekwitanie, klimakterium) jest okresem, w którym stopniowo obniża się poziom żeńskich hormonów. W pierwszej kolejności spada ilość progesteronu, a następnie estrogenów. Często, szczególnie jeśli spadki te są gwałtowne, wywołuje to szereg nieprzyjemnych dolegliwości. W związku z tym wiele osób sięga po hormonalną terapię zastępczą, aby je złagodzić.
Zobacz film i dowiedz się kiedy warto udać się do endokrynologa:
