Możliwe objawy fonofobii to poczucie niechęci i strachu, drażliwość, niepokój, ból głowy, tachykardia, zwiększona potliwość, unikanie hałaśliwych i zatłoczonych miejsc. Fonofobia wymaga specjalistycznego leczenia. Oprócz psychoanalizy sprawdzającej prawdopodobne podłoże choroby korzysta się z terapii poznawczo-behawioralnej, a niekiedy i z środków farmakologicznych.
Co to jest fonofobia?
Fonofobia to zaburzenie lękowe (nerwicowe) zaliczane do grona fobii specyficznych charakteryzujące się lękiem przed głośnym dźwiękiem. W skrajnych przypadkach przybiera formę lęku przed własnym głosem. Termin „fonofobia” wywodzi się z języka greckiego od słów phōnē, phōnēma, które oznaczają „dźwięk”, „głos” oraz phobos, tłumaczonego jako „strach”, „lęk”. Alternatywnie określana jest ligirofobią lub akustykofobią. Uczucie lęku może się pojawiać nie tylko w wyniku bezpośredniego działania czynnika lękowego, ale i niekiedy na skutek wyobrażenia o nim. Przykładowo widok osoby dmuchającej balon do rozmiarów grożących jego pęknięciem stwarza niepokojącą sytuację, ponieważ chorzy przewidują, jaki może towarzyszyć temu hałas.
Co wywołuje fonofobię?
Za rozwój tego zaburzenia odpowiadać mogą różne czynniki. Badacze podkreślają zwłaszcza rolę schorzeń otolaryngologicznych, z jakimi chory miał lub ma do czynienia, w tym np. nadwrażliwości słuchowej z towarzyszącym szumem usznym czy urazu akustycznego w związku z narażeniem na silny dźwięk. Z kolei w przypadku braku nieprawidłowości w obrębie aparatu słuchowego fonofobia może być wywołana przez czynniki środowiskowe lub uwarunkowania genetyczne. Jej determinantem, tak jak w innych fobiach prostych, okazać się może jakieś traumatyczne wydarzenie, któremu towarzyszył głośny dźwięk – fobia współwystępuje przez to z zespołem stresu pourazowego (PTSD). Do choroby predysponuje nadmiernie aktywowany układ limbiczny odpowiedzialny za emocje.
Objawy fonofobii
Fonofobia objawia się szeregiem rozmaitych dolegliwości psychosomatycznych. Chory w odpowiedzi na działający bodziec lękotwórczy reaguje ekstremalnie silnym, irracjonalnym, mimowolnym strachem. Traci panowanie nad swoim zachowaniem. Staje się agresywny, zdekoncentrowany, rozdrażniony, pobudzony i spanikowany. Towarzyszyć temu mogą objawy fizyczne – ból i zawroty głowy, duszności, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, napięcie mięśni, ból brzucha, mdłości. Fonofobik wystrzega się miejsc i sytuacji, w których istnieje ryzyko pojawienia się czynnika fobicznego.
Jakie mogą być konsekwencje fonofobii?
W skrajnych przypadkach fonofobia doprowadzić może do mizofonii – nadwrażliwości na dźwięki. Termin ten pochodzi z greki od słów misos – „nienawiść” i phone – „dźwięk”. Charakteryzuje się silnie negatywną reakcją emocjonalną w odpowiedzi na określone odgłosy np. skrzypiące drzwi, tykanie zegara, kroki, pisanie na klawiaturze, głośny oddech, mlaskanie, siorbanie, pociąganie nosem, płacz dziecka itd.
Awersja dotyczy przeważnie dźwięków wydawanych przez osoby najbliższe. Po raz pierwszy przypadłość została opisana w 2000 roku przez Margaret i Pawla Jastreboff. Zaburzenie to określane jest również skrótem SSSS, który pochodzi od angielskiej nazwy selective sound sensitivity syndrome. Nieodpowiednim sposobem radzenia sobie z tą przypadłością jest technika unikania – używanie stoperów do uszu, słuchanie muzyki przez słuchawki celem odcięcia się od wywołujących przykre doznania dźwięków.
Metoda ta doprowadzić może do osłabienia więzi społecznych i izolacji, a nawet do wzrostu liczby dźwięków, jakich chory nie może znieść. Poprawę komfortu życia mizofonika przynieść mogą metody stosowane w terapii szumów usznych i psychoterapii. Dobre efekty daje terapia habituacyjna zwana też treningiem TRT (z ang. tinnitus retraining therapy). Polega na tłumieniu odruchów warunkowych. Dąży do wypracowania przyjemnych skojarzeń wobec dźwięków uważanych przez chorego za nieprzyjemne.
Na czym polega leczenie fonofobii?
Fonofobia, tak jak i inne fobie proste, wymaga pomocy specjalisty – psychologa, psychiatry bądź terapeuty. W leczeniu oprócz psychoanalizy badającej źródło zaburzenia wykorzystuje się terapię poznawczo-behawioralną, która służy zmianie negatywnych, niepoprawnych emocji i myśli związanych z dźwiękami na konstruktywne i sprzyjające choremu.
Najczęściej fonofobików poddaje się stopniowej desensytyzacji. Pierwszym krokiem tzw. odwrażliwiania jest opracowanie hierarchii fobicznych sytuacji. Następnie sztucznie wywołuje się sytuację lękową – początkowo o niewielkim natężeniu. Dzięki towarzyszącym desensytyzacji technikom relaksacyjnym dochodzi do redukcji intensywności lęku na czynnik fobiczny. Techniki relaksacyjne obejmują ćwiczenia oddechowe, relaksację mięśni, muzykoterapię, jogę, medytację itd. W cięższych przypadkach konieczna bywa farmakoterapia z wykorzystaniem leków przeciwlękowych.
Zobacz film: Fobie
Bibliografia:
1. R. T. LeBeau, D. Glenn, B. Liao i wsp., Specific phobia: a review of DSM-IV specific phobia and preliminary recommendations for DSM-V, [w:] „Depression and Anxiety”, 2010, 27(2), s. 148–167.
2. L. Joffily, M. A. de Melo Tavares de Lima, M. B. Vincent, S. M. Frota, Assessment of otoacoustic emission suppression in women with migraine and phonophobia, [w:] „Neurological Sciences”, 2016, 37(5), s. 703–709.
3. E. Bourne, LĘK I FOBIA. Praktyczny podręcznik dla osób z zaburzeniami lękowymi, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011.
4. P. Bąbel, A. M. Ziółkowska, Terapia behawioralna zaburzeń lękowych, [w:] „Postępy Psychiatrii i Neurologii”, 2014, 23(1), s. 3–9.
