Spośród ludzkich uczuć zawiść jest jednym z najbardziej pierwotnych. Można zatem stwierdzić, że jej przeżywanie jest naturalne i nieuniknione. Jednocześnie jednak zawiść wiąże się z przykrymi odczuciami, więc ludzie uczą się radzić sobie z nią na różne sposoby. Negatywne emocje można przepracować, a nawet wynieść z nich pewne korzyści. Często jednak zostają one skierowane przeciwko osobie, wobec której czuje się zawiść, a zarazem są destruktywne dla człowieka, który jej doświadcza.
Co to jest zawiść?
Zawiść to uczucie, jakie może powstać na skutek porównywania się z innymi ludźmi. Pojawia się wówczas, gdy jednostka ma poczucie, że zasób jej własnych cech czy dóbr nie dorównuje jakością (albo ilością) temu, który posiada inna osoba. Istnieje cienka granica pomiędzy zawiścią a zazdrością. Ta druga wywołuje dyskomfort, żal, frustrację, czasem poczucie niższości, ale nie budzi niechęci wobec człowieka, który stanowi punkt odniesienia. Często zazdrość staje się motywacją do osiągania pożądanych cech czy dóbr. Gdy jednak jednostka – mniej lub bardziej świadomie – nie dostrzega szans, by innym dorównać, jej frustracja może przerodzić się w zawiść. Towarzyszą jej uczucia powiązane z zazdrością, ale też takie emocje, jak rozdrażnienie, złość, gniew, niechęć, nienawiść. Ludzka zawiść nie popycha do rozwoju, lecz do deprecjonowania, a nawet niszczenia tego, co u innych uznaje się za wartościowe.
Zawiść w pracy, w rodzinie, wśród znajomych… Skąd się bierze?
Psychologia uznaje zawiść za jedno z pierwszych uczuć, jakich doświadcza człowiek. Niemowlę najprawdopodobniej odczuwa ją już w pierwszych miesiącach życia, kiedy zaczyna identyfikować matkę jako źródło potrzebnych mu rzeczy – pokarmu, opieki, czułości. Zgodnie z teoriami psychologów, pozbawienie tych wartości (gdy matka oddala się na chwilę) budzi w dziecku nie tylko widoczny niepokój i frustrację, ale także złość, agresję. Podobne emocje i zachowania obserwować można u dzieci w wieku przedszkolnym. Maluchy potrafią zniszczyć zabawkę kolegi, jeśli ten nie chce się nią podzielić. Innym obliczem dziecięcej zawiści może być niechęć do pożyczania własnych zabawek, nawet jeśli z nich w danej chwili nie korzystają. W procesie socjalizacji dzieci uczą się kontrolować pierwotne emocje. Jeśli odbiorą wychowanie, dzięki któremu będą zdolne do refleksji nad swoimi uczuciami i nauczą się je asertywnie wyrażać, naturalnie pojawiające się zazdrość czy frustracja staną się dla nich źródłem samorozwoju.
Polecamy: Radość życia – czym jest i co zrobić, by jej doświadczać?
Zawiść – objawy
Zawiść objawiać się może na różne sposoby, w zależności od stylu, w jakim jednostka radzi sobie zwykle z negatywnymi uczuciami. Osoby zawistne mogą:
- czerpać satysfakcję z niepowodzeń innych ludzi i odbierać im prawo do posiadania dóbr będących przedmiotem zazdrości,
- czynnie dążyć do pozbawienia innych ludzi dóbr, których samemu nie potrafi się posiąść,
- obwiniać innych za własne braki i niepowodzenia, znajdując dla nich w ten sposób „racjonalne” uzasadnienie,
- mieć problem z wyrażeniem podziwu dla innych ludzi, deprecjonować ich cechy czy rzeczy, których w gruncie rzeczy pożądają,
- zaprzeczać potrzebie posiadania dóbr, których pragną (do tego stopnia, by nie chcieć ich przyjąć, gdy staną się osiągalne),
- życzyć sobie, by nikt inny nie posiadał dóbr, jakimi sami dysponują, i niechętnie się nimi dzielić.
Polecamy: Introspekcja – wgląd w siebie jako metoda samopoznania
Jak radzić sobie z zawiścią?
Podstawową umiejętnością niezbędną do pokonania zawiści, jest odróżnianie rzeczy, które można poprawić, od tych, których zmienić nie jest się w stanie. Wbrew pozorom nie jest to łatwa sztuka i nie każdy wkracza z nią w dorosłe życie. Kiedy niewystarczająca okazuje się autorefleksja, czytanie inspirujących książek czy odwoływanie się do autorytetów, warto skorzystać z treningów służących rozwojowi osobistemu. Mając świadomość własnych możliwości i ograniczeń, można podjąć działania, które otwierają drogi ku pożądanym dobrom i cechom, uwalniając od niezdrowej zawiści.
W obliczu sytuacji, na których zmianę nie sposób wpłynąć, uczucie zawiści często wystarczy zaakceptować i przeżywać je tak, jak żal związany z każdą stratą. Aby nie pogrążać się w destruktywnych emocjach, warto:
- unikać porównań z innymi ludźmi i koncentrować się na pozytywnych aspektach swojego życia, tj. doceniać swoje zalety i osiągnięcia, zamiast zadręczać się brakami,
- odwracać uwagę od przykrych emocji, angażując się w działania, które przynoszą radość,
- opanować techniki radzenia sobie ze złością, gniewem, np. metody relaksacji.
Szczególnym przypadkiem jest zawiść patologiczna, która determinuje codzienną aktywność jednostki i jej życiowe wybory. Osoba taka zwykle poświęca wiele energii na deprecjonowanie osiągnięć innych ludzi czy wręcz krzywdzenie ich, a przy tym – w gruncie rzeczy – niszczy siebie i odbiera sobie szansę na rozwój. W takich przypadkach wskazana jest terapia, która ułatwia refleksję nad własnymi emocjami i uczy konstruktywnie sobie z nimi radzić. Pomocny okazać się może każdy z nurtów terapeutycznych.
Jak dobrać terapię do naszych oczekiwań? Zobaczcie na filmie:
