Zakrzepica żył głębokich to proces wywołujący zarówno objawy miejscowe, jak i odległe powikłania zatorowe. Współczesne techniki diagnostyczne pozwalają na szybkie rozpoznanie i wdrożenie leczenia. Znajomość czynników ryzyka i stanów będących przyczyną tej choroby umożliwia stosowanie skutecznej profilaktyki.
Zakrzepica żył głębokich – objawy
Początek choroby jest często mało charakterystyczny albo wręcz bezobjawowy. Chorzy mogą zgłaszać uczucie „ciężkości” nóg, niewielkie dolegliwości bólowe w obrębie podudzi, lekkie obrzęki i wiązać te dolegliwości z długotrwałym staniem lub siedzeniem. Odpoczynek z uniesionymi nogami przynosi im ulgę.
Rozwijające się zakrzepowe zapalenie głębokich naczyń żylnych powoduje już najczęściej dolegliwości, które powinny alarmować chorego:
- silne parestezje albo bóle nóg, nieustępujące po odpoczynku, o narastającym natężeniu,
- obrzęki kostek i podudzi (z dużym napięciem powłok, inaczej niż w przypadku miękkich obrzęków związanych z niewydolnością krążenia),
- zaczerwienienie i podwyższona ciepłota skóry,
- rozszerzenie naczyń powierzchownych (nawet sprawiające wrażenie żylaków).
W przypadku bardzo ostrego miejscowego przebiegu zapalenia dodatkowymi objawami mogą być gorączka, dreszcze, uczucie rozbicia i osłabienia.
Niewidocznym w trakcie badania, ale istotnym elementem obrazu klinicznego jest powstawanie w zmienionych zapalnie naczyniach skrzeplin, które sukcesywnie narastają, dodatkowo utrudniając przepływ. Przebierając coraz większe rozmiary, mogą odrywać się od ściany naczynia. Przenoszone są wtedy dużymi naczyniami żylnymi z prądem krwi w stronę serca.
Diagnostyka zapalenia żył głębokich
Historycznie podstawową metodą potwierdzenia rozpoznania była flebografia – obrazowanie żył za pomocą środka kontrastowego, zostawiającego intensywny cień na zdjęciach rentgenowskich. Jeśli są wskazania do wykonania tego zabiegu, najczęściej preparat ten podaje się do żyły w okolicy kostki i wykonuje serię zdjęć. Inną metodą jest podanie kontrastu do tętnicy udowej i obserwacja tzw. fazy żylnej – chwili, gdy przepłynie on już tętnicami i naczyniami włosowatymi i wracając do serca, znajduje się w żyłach.
Współczesne techniki obrazowe pozwalają na dokładniejsze i bezinwazyjne diagnozowanie schorzeń żył głębokich. Unika się również ekspozycji na promieniowanie rentgenowskie. Podstawowymi badaniami stały się ultrasonografia dopplerowska i rezonans magnetyczny. Obie te techniki umożliwiają ocenę przepływów krwi przez badane naczynia i bezpośrednie potwierdzenie choroby (można obserwować zapalne zmiany ściany żył oraz znajdujące się w ich świetle skrzepliny). Zmiany zakrzepowe potwierdza się badaniami laboratoryjnymi (głównie dimerów D świadczących pośrednio o wzmożonym wykrzepianiu krwi).
Przyczyny zakrzepicy żył głębokich
Przyczyny zakrzepicy żył głębokich po raz pierwszy określił XIX-wieczny niemiecki patolog, profesor Rudolf Virchow. Tzw. triada Virchowa to:
- zastój krwi (spowodowany unieruchomieniem kończyny lub uciskiem na naczynia),
- zwiększona krzepliwość krwi (zwiększona ilość płytek, znaczne odwodnienie z zagęszczeniem krwi itp.),
- uszkodzenia wewnętrznej ściany naczyń żylnych (ubytki śródbłonka).
Koncepcja ta do dziś pozostaje aktualna. Bezpośrednią przyczyną zakrzepicy mogą być stłuczenia pourazowe, długotrwałe unieruchomienie (np. osoby niedołężne, po rozległych urazach albo zabiegach operacyjnych), rozsiewające się drogą krwionośną infekcje i posocznica, choroba nowotworowa.
Zwiększone ryzyko zachorowania obserwuje się w czasie ciąży i połogu, w przebiegu niektórych terapii hormonalnych. U osób otyłych, chorych na cukrzycę i cierpiących na zaawansowaną niewydolność krążenia częstość zachorowań na zakrzepowe zapalenie żył głębokich jest zdecydowanie większa.
Predyspozycje do występowania tej choroby mogą również wiązać się z czynnikami genetycznymi.
Powikłania zakrzepicy żył głębokich
Podstawowym powikłaniem zakrzepicy żył głębokich są zatory płucne. Skrzeplina odrywająca się od ściany żyły płynie z prądem krwi do prawego przedsionka i komory serca, a stamtąd tętnicą płucną może trafić do płuca i odciąć dopływ krwi do jego części. Zatory tętnicy płucnej są stanami bezpośredniego zagrożenia życia. Bardzo duże skrzepliny mogą zatrzymywać się w sercu, będąc przyczyną bloku przepływu lub wywołując groźne zaburzenia rytmu.
Leczenie i profilaktyka zakrzepicy żył głębokich
Leczenie i profilaktyka zakrzepicy opierają się na podawaniu leków zmniejszających krzepliwość krwi. Stosuje się do tego przede wszystkim różne postacie heparyny, a ostatnio również inne preparaty (np. fondaparynuks). Aby zapobiec niebezpiecznym krwotokom wynikającym z przedawkowania leków, terapię prowadzi się, kontrolując regularnie czas protrombinowy lub powiązany parametr INR.
Profilaktyka wdrażana jest rutynowo w okresie okołooperacyjnym, po dużych urazach, w przebiegu choroby nowotworowej i u osób długotrwale unieruchomionych.
