Trudności w rozpoznawaniu zatoru tętnicy płucnej wynikają z niespecyficznych objawów, które mogą sugerować też zapalenie płuc, chorobę wieńcową czy zaostrzoną astmę. Aby mieć pewność, należy wykonać szereg badań. Często jednak nie ma już na to czasu – trzeba działać zanim dojdzie do zawału płuc.
Co to jest zator płucny?
Zator płucny (zatorowość płucna) nie jest chorobą, lecz stanem klinicznym związanym ze zwężeniem lub zamknięciem tętnicy płucnej, która doprowadza krew do płuc przez materiał zatorowy, który odpowiedzialny jest za zatkanie światła tętnicy. Mogą to być: skrzeplina, cholesterol, kropelki płynu owodniowego, zlepione komórki nowotworowe, blaszki miażdżycowe, a nawet pęcherzyki powietrza.
Zator płucny: przyczyny powstawania
Główną przyczyną zatoru tętnicy płucnej jest zakrzepica żył głębokich. W wyniku tej choroby powstają skrzepliny, które odrywają się od ścian żył i wraz z krwią wędrują w kierunku naczyń płucnych. Skrzepy mogą też pojawiać się w mięśniu sercowym, np. wskutek migotania przedsionków, przebytego wcześniej zawału albo powikłań po koronografii. Często występują też przypadki zatoru płucnego po operacji, szczególnie ortopedycznej, co jest spowodowane długotrwałym unieruchomieniem prowadzącym do zastoju krwi w kończynach i zlepiania się płytek krwi.
Zatorowością zagrożone są zwłaszcza osoby starsze, długo przebywające w pozycji siedzącej albo leżącej (np. zawodowi kierowcy, cierpiący na przewlekłe schorzenia neurologiczne), otyłe, mające żylaki, choroby płuc i nowotwory w zaawansowanym stadium. Czynnikami ryzyka są też ciąża i połóg. Na zakrzepicę narażone są również kobiety, które stosowały środki antykoncepcyjne. Zator płucny w ciąży może mieć podłoże hormonalne albo pojawić się z powodu ucisku macicy na naczynia krwionośne. Istnieje także prawdopodobieństwo zatoru po porodzie, kiedy łożysko odkleja się przedwcześnie i płyn owodniowy dostaje się do żył, lub kobieta długo dochodzi do siebie po cesarskim cięciu (ma problemy z poruszaniem). W 30% przypadków zator płucny powstaje z niewyjaśnionych przyczyn.
Zobacz film i przekonaj się jak bardzo niebezpieczna może być zakrzepica żył głębokich:
Zator płucny: objawy i rozpoznawanie
Kiedy pojawia się zator płucny, wczesne objawy praktycznie nie występują – od razu można się spodziewać poważnych dolegliwości, w wielu przypadkach prowadzących do śmierci. Tak więc zatkanie tętnicy, choć jest trudne do stwierdzenia, wymaga natychmiastowego działania. U osób obciążonych ryzykiem zatoru niepokój powinny wzbudzić zwłaszcza:
- duszności, które szybko narastają (zwłaszcza jeśli towarzyszy im zasinienie twarzy),
- nasilone objawy zakrzepicy (ból i poszerzenie żył, obrzęk i ocieplenie kończyn),
- kłujący ból w klatce piersiowej,
- suchy, duszący kaszel z krwiopluciem,
- przyspieszona akcja serca, gorączka i poty,
- utrata przytomności.
Zator płucny: pierwsza pomoc i leczenie
Bywa, że zatorowość nie ujawnia się od razu, częściowo blokuje tętnicę i utrudnia przepływ krwi do płuc. Przy zatorze płucnym, który powstał przez całkowitą blokadę tętnicy, zgon może nastąpić bardzo szybko. Już po 4 minutach od ustania czynności układu oddechowego zaczynają powstawać nieodwracalne zmiany w mózgu. Akcja ratunkowa ma największe szanse na pomyślny finał, kiedy karetka pogotowia dotrze do chorego zanim straci on przytomność. Po zaobserwowaniu wymienionych wyżej objawów u siebie lub u innej osoby należy więc niezwłocznie zadzwonić po pomoc, a w wypadku braku oddechu i utraty przytomności rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową (30 uciśnięć, 2 wdechy ratownicze).
Przy zatorze transport do szpitala powinien odbywać się na krześle kardiologicznym (w pozycji półsiedzącej). Aby zabezpieczyć podstawowe funkcje życiowe, w pierwszej kolejności trzeba podać tlen, leki uspokajające, przeciwbólowe, a w razie dysfunkcji serca – katecholaminy. Później można przystąpić do udrożniania zamkniętej tętnicy: przez dożylne podawanie kolejnych substancji, z grupy leków trombolitycznych bądź przeciwzakrzepowych, lub otwarcie operacyjne (embolektomię).
Zator płucny: przeżywalność, śmiertelność
W Polsce zator tętnicy płucnej występuje u około 50 tys. osób rocznie, a 20% z nich nie udaje się przeżyć. Pozostałe 80% powinno się liczyć z ryzykiem powikłań. Małe zatory są często ignorowane, ponieważ nie dają wyraźnych objawów (bóle kończyn dolnych i serca mogą się pojawiać przy wielu innych schorzeniach). Jednak zwykle poprzedzają one powstanie dużego zatoru, który nie zawsze można rozpuścić lekami.
Zator płucny: zapobieganie
Zator płucny nawraca przede wszystkim, kiedy jego przyczyną jest zakrzepica żył głębokich. Leczenie zatorowości polega na zapobieganiu powstawania kolejnych skrzeplin. Trzeba przyjmować leki przeciwzakrzepowe, czyli rozrzedzające krew (w ciąży bezpieczna jest tylko heparyna) i być pod stałą kontrolą kardiologa, który zleca okresowe sprawdzanie wskaźnika INR. Warto też unikać bezruchu, a zwłaszcza siedzenia z opuszczonymi nogami, i nosić na podudziach pończochy elastyczne. Pomóc może także zmiana diety – przy zakrzepicy nie jest zalecanie jedzenie dużych ilości warzyw z witaminą K (zielonego groszku, kapusty, ogórków kwaszonych), gdyż blokują one działanie leków przeciwzakrzepowych.
