Zaburzeniom urojeniowym zazwyczaj nie towarzyszą halucynacje, czyli fałszywe doznania zmysłowe. Zachowanie i funkcjonowanie społeczne chorego w obszarach niezwiązanych z urojeniami nie odbiega od normy. Jeśli nawet dochodzi do dezintegracji jego życia, to nie na skutek dysfunkcji procesów poznawczych, lecz rozwoju choroby, z którą są one powiązane. Urojenia często łączą się w spójny system myśli – niezdrowe są jedynie ich przesłanki. Bywa, że rozwijają się stopniowo i mają tyle znamion prawdopodobieństwa, że przez długi czas pozostają niezauważone przez bliskich osoby dotkniętej zaburzeniem.
Zobacz także: Kiedy organizm atakuje mózg i zaczynają się urojenia. Obłęd czy mononukleoza? Co może być przyczyną szaleństwa?
Zaburzenie urojeniowe – przyczyny
Urojenia występują najczęściej w przebiegu psychoz – schizofrenii (szczególnie paranoidalnej), choroby afektywnej dwubiegunowej (zwłaszcza w silnych epizodach manii). Powodem zaburzeń procesów poznawczych mogą być też inne schorzenia psychiczne, wśród których wyróżnić należy depresję. Urojenia bywają również skutkiem chorób somatycznych. Zakłócenia w procesach myślenia (w tym urojenia) mogą zostać spowodowane przez zatrucia, cukrzycę, niewydolność wątroby, nerek lub zaburzenia ukrwienia ośrodkowego układu nerwowego. Zdarzają się również u chorych z wysoką gorączką, odwodnieniem, nieprawidłowościami w gospodarce elektrolitowej, po wybudzeniu z narkozy. Przyczynami urojeń w starszym wieku są związane z nim choroby, między innymi demencja starcza i choroba Alzheimera. Zaburzenia treści myślenia wywołują także substancje psychoaktywne – alkohol, narkotyki, dopalacze. Urojenia mogą pojawić się zarówno w trakcie ich zażywania, jak i na skutek ich nagłego odstawienia.
Rodzaje urojeń i ich objawy
Podstawowe kategorie urojeń wyróżnia się ze względu na ich treść. Do najczęstszych zaburzeń należą:
- urojenia wielkościowe – przekonanie o wysokiej pozycji społecznej, statusie materialnym, władzy, przecenianie własnych możliwości, kompetencji, umiejętności; osoba z tym urojeniem może czuć się ważną, wpływową osobistością lub utrzymywać, że ma kontakty w elitarnych kręgach,
- urojenia ksobne – interpretacja wszelkich zdarzeń jako powiązanych z osobą chorego; ma on poczucie, że jest przedmiotem szczególnego zainteresowania – wszyscy spoglądają w jego kierunku, rozmawiają na jego temat, czynią aluzje pod jego adresem, co dotyczy to nie tylko bezpośredniego otoczenia, ale też np. wypowiedzi w telewizji,
- urojenia prześladowcze – przeświadczenie, że jest się śledzonym, inwigilowanym, ściganym; osoba z tym zaburzeniem czuje się nieustannie zagrożona, przekonana, że ktoś pragnie wyrządzić jej krzywdę; uważa, że jest podsłuchiwana, obserwowana, nagrywana itp.,
- urojenia owładnięcia – wrażenie, że jest się sterowanym z zewnątrz, opanowanym przez pewną siłę, która kieruje myślami, działaniami; chory sądzi, że utracił autonomię i inni ludzie (lub istoty, np. kosmici) oddziałują na niego poprzez hipnozę, telepatię, fale radiowe czy wszczepiony w ciało chip,
- urojenia interpretacji – przekonanie, że każdy fakt ma swój szczególny cel; przypadkiem tego zaburzenia są urojenia zdrady, w których wszelkie zachowania partnera interpretowane są przez chorego jako dowód niewierności,
- urojenia depresyjne – grupa urojeń pojawiających się w zespołach depresyjnych; chory jest przekonany o swojej marności, grzeszności, poniżeniu; często sądzi, że dotknęła go ciężka choroba (urojenia hipochondryczne), może mieć poczucie rozkładu swojego ciała, własnej śmierci, a nawet nieistnienia całego świata (urojenia nihilistyczne),
- urojenia zniekształcenia ciała – poczucie zagrażającej lub dokonującej się zmiany cielesnej, najczęściej twarzy.
Urojenia można sklasyfikować także ze względu na ich strukturę, czyli sposób łączenia się fałszywych przekonań. Zaburzenia dzieli się na:
- urojenia proste – pojedyncze sądy, bez tendencji do budowania systematycznego światopoglądu,
- urojenia paranoiczne – spójne systemy urojeń, które – mimo fałszywych przesłanek – można podpierać logicznymi argumentami; dotyczą sytuacji, która ma prawo zaistnieć w rzeczywistości,
- urojenia paranoidalne – barwne, wielowątkowe, nieusystematyzowane urojenia, niedające się odnieść do rzeczywistości, pozostające w sprzeczności z aktualną wiedzą,
- urojenia inkoherentne – niespójne, splątane, uderzająco absurdalne sądy,
- urojenia oniryczne – bliskie halucynacjom wrażenia przypominające marzenia senne, w które chory jest silnie zaangażowany emocjonalnie, ale zachowuje się wobec nich stosunkowo biernie.
Urojenia – leczenie
Leczenie zaburzeń urojeniowych obejmuje farmakoterapię, psychoterapię i psychoedukację. W przypadku gdy urojenia spowodowane są problemami somatycznymi, niezbędna jest przede wszystkim terapia podstawowej choroby.
W leczeniu farmakologicznym urojeń stosuje się leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki). Bardzo istotne jest ich systematyczne zażywanie, także w okresie poprawy stanu zdrowia chorego, która zwykle następuje dość szybko. Konieczne jest długotrwałe leczenie podtrzymujące, by zapobiec nawrotom choroby.
Psychoedukacja służy przekazywaniu choremu wiedzy na temat jego dolegliwości. Psychoterapia jest przydatna w sytuacji, gdy zaburzenia urojeniowe zdezorganizowały życie pacjenta. Uczy go radzić sobie z konsekwencjami objawów chorobowych. Dobrze, gdy w terapię zaangażowani są również bliscy chorego, którzy nie tylko dowiadują się, jak wspomagać osobę dotkniętą zaburzeniami, ale mogą też uzyskać wsparcie dla siebie.
