Wartości odżywcze amarantusa ceniono już kilka tysięcy lat temu. Znany na terenie obu Ameryk, stanowił jedną z głównych roślin uprawnych Indian. Obecnie można go spotkać w wielu zakątkach świata. W Polsce uprawiany jest głównie na Lubelszczyźnie. Dziko występuje na terenie całego kraju. Gatunki ozdobne często sadzi się w przydomowych ogrodach.
Amarantus – gatunki
Szarłat jest jednoroczną rośliną osiągającą do 3 m wysokości. Charakteryzuje się długim (około 50 cm), efektownym kwiatostanem – wyprostowanym lub zwisającym, o barwie fioletowej, różowej, czerwonej, brązowej, złotej lub zielonej. Większość spośród około 100 gatunków szarłatu (np. szarłat szorstki) to niejadalne chwasty. Ze względu na walory ozdobne w ogrodnictwie cenione są takie odmiany, jak szarłat zwisły, szarłat trójbarwny czy szarłat wiechowaty. Do celów spożywczych w Polsce uprawia się głównie szarłat wyniosły i szarłat zwisły. Jadalne części rośliny to przede wszystkim nasiona, ale istnieją także gatunki o smacznych liściach lub łodygach.
Składniki odżywcze amarantusa
Nasiona amarantusa wartością odżywczą przewyższają większość popularnych zbóż. W 100 g suchych ziaren znajdują się:
- 13,6 g białka zawierającego komplet aminokwasów egzogennych,
- 7 g tłuszczów, z czego aż 4,5 g to kwasy tłuszczowe nienasycone (linolowy, oleinowy),
- 65,7 g węglowodanów (w tym 57,3 g skrobi i 6,7 g błonnika),
- znaczne ilości niemal wszystkich witamin z grupy B (głównie B2, B6 i kwas foliowy, ale też B1, B3, kwas pantotenowy, cholina) oraz nieco witamin C i E,
- minerały: mangan (3,3 mg), magnez (248 mg), fosfor (557 mg), żelazo (7,6 mg), selen (18,7 µg), miedź (0,5 mg), cynk (2,9 mg), wapń (159 mg), potas (508 mg), sód (5 mg).
Amarantus – właściwości prozdrowotne
Nasiona szarłatu są źródłem wielu niezbędnych dla zdrowia substancji i rzadko zdarzają się przeciwwskazania do włączania ich do codziennego jadłospisu. Przeciwnie – ze względu na walory mogą one stanowić doskonałą alternatywę dla wielu produktów, które w przypadku różnych diet muszą być eliminowane.
Szarłat nie zawiera glutenu. Wytwarzane z jego nasion produkty są zatem odpowiednie dla osób chorujących na celiakię. Amarantus może być także składnikiem suplementów diety dla niemowląt, jest bezpieczny dla kobiet w ciąży i matek karmiących. Dodatkowo stanowi dla nich dobre źródło kwasu foliowego.
Amarantus ceniony jest przez osoby, które nie jedzą mięsa, w szczególności wegan, eliminujących z diety wszelkie produkty odzwierzęce. Nasiona szarłatu dostarczają bowiem pełnowartościowego, dobrze przyswajalnego białka oraz bardzo dużo żelaza. W diecie bezmięsnej zdarzają się także niedobory witamin z grupy B, które również uzupełniać można produktami z amarantusa.
Ze względu na wysoką zawartość błonnika i skrobi nasiona szarłatu warto włączać do diet odchudzających. Błonnik zapewnia na długo uczucie sytości, reguluje perystaltykę jelit, ułatwia trawienie i usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii. Łatwo przyswajalna skrobia zaspokaja zapotrzebowanie organizmu na niezbędne w gospodarce energetycznej węglowodany. Ponieważ jest wielocukrem, jej spożycie nie wywołuje gwałtownego wzrostu stężenia insuliny we krwi, zwiększającego odkładanie tkanki tłuszczowej. Niski indeks glikemiczny nasion amarantusa czyni je produktem odpowiednim także dla diabetyków.
Jako źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych i witamin B nasiona amarantusa wspierają prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia, więc są zalecane w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych. Dostarczają przy tym niewiele tłuszczów nasyconych, których nadmiar uznawany jest za jedną z głównych przyczyn miażdżycy, zawałów, udarów. Co więcej, w ziarnach amarantusa nie występuje cholesterol, który może mieć negatywny wpływ na profil lipidowy krwi w przypadku już istniejących dolegliwości. Szarłat zawiera za to znaczne ilości innego lipidu – skwalenu.
Olej z amarantusa – źródło skwalenu
Skwalen jest substancją o szeregu prozdrowotnych właściwości:
- hamuje procesy kancerogenezy,
- działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, antyalergicznie,
- opóźnia procesy starzenia się,
- przeciwdziała chorobie niedokrwiennej serca,
- wpływa korzystnie na profil lipidowy krwi,
- stabilizuje ciśnienie tętnicze,
- wspomaga system immunologiczny,
- wspiera oczyszczanie organizmu z toksyn.
Skwalen pozyskuje się z nasion amarantusa do celów leczniczych. Wykorzystywany jest w przemyśle farmaceutycznym jako składnik wielu preparatów, np. o właściwościach antyseptycznych lub przeciwbólowych.
Doskonałym źródłem skoncentrowanego skwalenu jest także wytłoczony z nasion szarłatu olej. Cenny lipid może stanowić nawet 7% jego składu. Olej z amarantusa zasobny jest także w kwasy omega-3 oraz pochodne witaminy E. Ze względu na wysoką cenę nie wykorzystuje się go do celów spożywczych, znajduje za to szerokie zastosowanie w kosmetyce. Nadaje się do pielęgnacji każdego rodzaju skóry, przyczynia się do jej odżywienia i odmłodzenia. Działa antyseptycznie, więc może także łagodzić podrażnienia, przyspieszać gojenie, ułatwiać leczenie niektórych dermatoz.
Amarantus – zastosowanie
Z ziaren amarantusa wytwarza się mąkę, którą można dodawać do chleba, makaronu czy słodkich wypieków. Nasiona szarłatu dostępne są także w formie płatków lub w postaci ekspandowanej (tzw. poppingu). Taki produkt można spożywać z mlekiem, dodawać do sałatek, jogurtu.
W Polsce najbardziej rozpowszechniona jest kasza, czyli ziarna oczyszczone z łusek. Jak gotować amarantus, by nie utracił swoich właściwości odżywczych? Jego jedną część należy zalać dwiema częściami wody (można ją lekko osolić), doprowadzić do wrzenia. Następnie na wolnym ogniu gotować przez około 15–20 minut tak, by całkowicie wchłonął wodę. Miękkie nasiona nadają się do wszelkiego rodzaju dań. Mogą być zarówno dodatkiem do zup czy dań mięsnych, jak i podstawą owocowego deseru.
Kasza, ziemniaki czy makaron? Co najlepiej nadaje się do obiadu? Dowiesz się tego z filmu
