Na czym polega przeszczep komórek macierzystych?

Przeszczep komórek macierzystych jest skomplikowaną metodą leczenia. Aby zabieg zakończył się sukcesem, potrzeba wielu przygotowań i fachowej kadry. Jednak ten sposób terapii stał się jedną z rutynowych metod leczenia chorób nowotworowych krwi czy niektórych chorób neurodegeneracyjnych. Zdobywa też coraz więcej zwolenników przy zabiegach odtwórczych innych tkanek.

Jakie są rodzaje przeszczepu komórek macierzystych?

Przeszczep komórek macierzystych wykonuje się u danego pacjenta, wykorzystując jego własne komórki (jest to wówczas tzw. przeszczep autologiczny, inaczej autogeniczny) albo komórki innej osoby – spokrewnionego lub niespokrewnionego dawcy. W takiej sytuacji mówi się o przeszczepie allogenicznym (alogenicznym). W przypadku wykorzystania komórek chorego materiał do przeszczepu pobiera się przed zachorowaniem lub już w trakcie choroby – przed jej spodziewanym zaostrzeniem albo intensywnym cyklem leczenia.

Skąd pochodzą macierzyste komórki do przeszczepu?

Podstawowym źródłem komórek macierzystych jest szpik kostny. Pobierany jest on od dawcy jedną z dwóch metod. W pierwszej dokonuje się nakłucia jamy szpikowej (np. w obrębie talerza biodrowego) i odessania części jej zawartości. Mniej inwazyjnym sposobem jest podanie pacjentowi leków pobudzających uwalnianie komórek szpiku do krwi obwodowej i ich selektywny odbiór za pomocą specjalnego urządzenia.

Innym źródłem komórek macierzystych (stosowanych do regeneracji tkanek) są pobrane i hodowane w specjalnych warunkach próbki tkanki, np. łącznej czy nerwowej. Za przydatny uważa się materiał pochodzący z krwi pępowinowej lub z łożyska płodowego. Niektóre firmy oferują przechowywanie tych materiałów od momentu urodzenia dziecka, tak by można je było wykorzystać w przyszłości w przypadku choroby, którą można już teraz leczyć przeszczepem komórek macierzystych. Podejście to zakłada również, że krew pępowinowa może zostać wykorzystana w formach terapii, które dopiero zostaną wymyślone i wdrożone. Rodzicom oferuje się więc przechowywanie zamrożonego łożyska i krwi z pępowiny przez całe życie nowo narodzonego człowieka. Usługa taka jest zazwyczaj odpłatna i wiąże się z kosztami początkowymi w kwocie kilku tysięcy złotych oraz z coroczną opłatą abonamentową w wysokości kilkuset złotych.

Kto może być dawcą komórek macierzystych?

Dawcą komórek macierzystych dla danej osoby może być ona sama lub ktoś inny, kto będzie spełniał określone warunki. Dawców poszukuje się często wśród rodzeństwa i innych krewnych ze względu na fakt, że pobrane komórki muszą cechować się dużą zgodnością antygenów tkankowych HLA z tymi, które posiada chory. Podobieństwo takie jest częste w rodzinie ze względu na zbliżoną pulę genową.

Jeśli jednak własności tkanek nie pozwalają osobie bliskiej na zostanie dawcą, poszukuje się możliwości pobrania materiału do zabiegu wśród osób niespokrewnionych. Wykorzystuje się do tego celu bazy danych potencjalnych dawców – wolontariuszy, którzy zgłosili się do ośrodków prowadzących rejestry, wyrazili chęć oddania komórek niezbędnych do terapii i poddali się badaniu pozwalającemu na określenie antygenów HLA (zwykle wystarcza do tego pobranie próbki śliny).

W Polsce taką bazę prowadzi m.in. fundacja DKMS, posiadająca dane niemal dwóch milionów potencjalnych dawców. Dzięki umowom międzynarodowym i integracji wszystkich rejestrów poszukiwania osoby, która mogłaby oddać komórki do terapii dla chorych, odbywają się na całym świecie. Aby zostać dawcą, trzeba spełnić pewne warunki prawne i dotyczące stanu zdrowia.

Wskazania do wykonania przeszczepu komórek macierzystych

Najczęstszymi wskazaniami do przeszczepu komórek macierzystych są choroby rozrostowe krwi. Przeszczep komórek macierzystych szpiku stosuje się po całkowitym zniszczeniu pierwotnych, chorych linii komórek krwi przez intensywną chemioterapię. Najczęściej leczenie w takim trybie dotyczy niektórych postaci białaczek i chłoniaków, szpiczaka mnogiego, pewnych chorób mieloproliferacyjnych i mielodysplastycznych. Metoda ta weszła już do standardu leczenia.

Wielkie nadzieje pokłada się w leczeniu komórkami macierzystymi chorób neurodegeneracyjnych. Należą do nich np. stwardnienie rozsiane i stwardnienie boczne zanikowe. Badania wskazują, że zastosowanie odpowiednich linii komórek macierzystych może być pomocne również w terapii innych postępujących i przewlekłych schorzeń, takich jak np.

choroby Parkinsona i Alzheimera,
schorzenia degeneracyjne wątroby, trzustki czy nerek,
choroby metaboliczne związane z niedoborami różnych enzymów,
zwyrodnienie siatkówki,
degeneracja tkanki łącznej w układzie ruchu – chrzęstnej i łącznej włóknistej – ścięgien, powięzi itp.

Terapie te znajdują się na różnym etapie testowania – część weszła już do praktyki klinicznej, niektóre są jeszcze w fazie eksperymentalnej i wymagają dalszego potwierdzenia swojej skuteczności.