Udar mózgu może być krwotoczny i niedokrwienny. Jest trzecią główną przyczyną śmierci w Polsce. Skutkuje trwałym kalectwem i brakiem samodzielności u osób dorosłych. Dlatego też bardzo ważna jest odpowiednio wcześnie podjęta rehabilitacja. Połowa osób, która przeżyła udar, średnio przez pół roku wymaga częściowej, a niekiedy całościowej opieki.
Zobacz także:
#MłodzipoUdarze. Dlaczego udar mózgu dotyka młode osoby?
Udar mózgu: 5 zmian w stylu życia zmniejszy ryzyko choroby nawet o 40 procent
COVID-19 zwiększa ryzyko ciężkiego udaru mózgu
Rehabilitacja po udarze mózgu
Udar krwotoczny mózgu nazywany bywa wylewem mózgowym czy wylewem krwi do mózgu. Jest to wynaczynienie krwi w obrębie mózgowia w konsekwencji pęknięcia naczynia. W większości przypadków jego przyczyną jest pęknięcie mikrotętniaków w przebiegu choroby nadciśnieniowej. Z kolei udar niedokrwienny wynika z drastycznego ograniczenia dopływu krwi, a razem z nią tlenu i substancji odżywczych, do mózgu. Rehabilitacja po udarze krwotocznym, tak samo jak rehabilitacja po udarze niedokrwiennym, powinna zostać rozpoczęta tak szybko jak to możliwe, natychmiast po uzyskaniu stabilizacji stanu ogólnego chorego.
Rehabilitacja jest integralnym i nieodzownym elementem leczenia u osób po udarze mózgu. Powinna być ona prowadzona w pierwszej kolejności na oddziale neurologii, a następnie na oddziałach rehabilitacji i kontynuowana w warunkach domowych czy zakładzie opiekuńczo-leczniczym. Rehabilitacją chorych po udarze zajmuje się interdyscyplinarny zespół, w skład którego wchodzą neurolog, specjalista rehabilitacji medycznej, terapeuta zajęciowy, logopeda, fizjoterapeuta, neuropsycholog, pielęgniarka i opiekun socjalny. Zakres ich zajęć przedstawia się następująco:
- fizjoterapeuta – leczenie ruchem (kinezyterapia), zabiegi fizykalne (fizykoterapia), masaż;
- logopeda – leczenie zaburzeń funkcji mowy i dysfagii;
- neuropsycholog – rehabilitacja kognitywna funkcji językowych (terapia afazji, czytanie, pisanie, liczenie), uwagi, spostrzegania, pamięci, myślenia, zdolności przestrzennych i konstrukcyjnych oraz funkcji wykonawczych;
- terapeuta zajęciowy – nauka niezależności w wykonywaniu czynności dnia codziennego;
- pielęgniarka – opieka pielęgniarska, stymulacja umiejętności uzyskanych podczas terapii w codziennych czynnościach, terapia zaburzeń czynności zwieraczy;
- pracownik socjalny – uzupełnia plan wypisu, troszczy się o warunki socjalno-bytowe.
Optymalny czas usprawniania chorego to pierwsze 3–6 miesięcy od momentu zachorowania. Intensywna stymulacja mózgu poprzez rehabilitację pozwala na odzyskanie utraconych funkcji. Dla osób po udarze najważniejsze są: samoobsługa, samodzielność i lokomocja. Odpowiednia rehabilitacja zmniejsza ryzyko inwalidztwa, zapobiega powikłaniom okołoudarowym, wpływa korzystnie na samopoczucie chorego i zmniejsza poczucie bezradności.
Co to jest wczesna rehabilitacja po udarze?
Wczesna rehabilitacja po udarze obejmuje: pozycje ułożeniowe, ćwiczenia bierne, wspomagane, czynne i oporowe, pionizację, reedukację chodu, naukę czynności dnia codziennego oraz rehabilitację ręki.
Na tym etapie duże znaczenie odgrywa stosowanie tzw. pozycji ułożeniowych, które zmienia się średnio co 2–3 godziny. Dzięki nim znacznie redukuje się ryzyko powikłań w postaci patologicznych wzorców ruchowych, problemów z napięciem mięśniowym, ograniczenia ruchomości w stawach, złej jakości ruchu, nadmiernej wiotkości lub spastyczności. Zapobiega się w ten sposób także powstawaniu odleżyn i przykurczów oraz zaburzeń obwodowego układu krążenia.
Rehabilitacja na początku skupia się na poprawie procesu połykania i wydolności oddechowej, terapii mowy i języka. Częstą praktykowane są: masaż, bierne obracanie na boki, brzuch, bierne sadzanie i stawanie, ruchy bierne we wszystkich stawach, układanie kończyn w neutralnych pozycjach stawów oraz takich, które zapobiegają zastojowi żylnemu i limfatycznemu. Ćwiczenia w pozycji leżącej to m.in. nauka siadu płaskiego (zazwyczaj w 5. dobie pobytu w szpitalu), siadania ze spuszczonymi nogami na dwie strony (zazwyczaj w 6. dobie pobytu w szpitalu), rozciąganie, wydłużanie tułowia po stronie porażonej, unoszenie miednicy, rozsuwanie i łączenie kolan, nauka sięgania kończyny. Ćwiczenia w pozycji siedzącej to m.in.:
- ćwiczenia równoważne;
- przemieszczanie ciężaru ciała na chorą stronę;
- wydłużanie chorej strony przez uniesienie barku;
- mobilizacja barku;
- ćwiczenia ręki;
- pochylanie tułowia ku przodowi;
- nauka wstawania, siadania i przesiadania się.
Duże znaczenie odgrywa także wczesna pionizacja bierna chorego, która ma miejsce w dniu 7. Ćwiczenia w pozycji stojącej to m.in.: nauka utrzymania prawidłowej postawy, przenoszenie ciężaru ciała z jednej nogi na drugą, wychylanie tułowia na boki i zapoczątkowanie chodu. Następnie rozpoczyna się naukę chodzenia na bardzo krótkim dystansie i płaskiej nawierzchni. Kolejny etap stanowi nauka chodzenia na powierzchniach nierównych, pochyłych i po schodach. Chorego uczy się samodzielnie ubierać, dbać o higienę i korzystać z toalety. Ćwiczenia przywracające precyzję ruchów ręki to m.in.: zaciskanie w pięść, zginanie i prostowanie łokcia, krążenia nadgarstkiem, utrzymywanie ciężaru ciała na opuszkach palców, przyciskanie do siebie opuszków palców i chwytanie opuszkami palców.
Rehabilitacja po udarze w domu
Rehabilitację po udarze w domu należy prowadzić pod okiem fizjoterapeuty i we współpracy z rodziną chorego. Wykonywać można ćwiczenia, takie jak:
- siadanie na łóżku ze spuszczonymi nogami;
- ruchy rotacyjne stawów;
- delikatne zgięcia głowy i skręty;
- odwodzenie i przywodzenie kończyn;
- zmiana pozycji ciała.
Jak leczy się udar? Dowiesz się tego z filmu:
Bibliografia:
1) Lehmann-Horn F., Ludolph A., NEUROLOGIA - diagnostyka i leczenie, Wrocław, Urban & Partner, 2004.
2) Piskorz J., Wójcik G., Iłzecka J., Kozak-Putowska D., Wczesna rehabilitacja pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu, „ Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, 2014, 20(4), s. 351–355.
3) Mazurek J., Blaszkowska A., Rymaszewska J., Rehabilitacja po udarze mózgu – aktualne wytyczne, „Nowiny Lekarskie”, 2013, 82(1), s. 83–88.
4) Prusiński A., Neurologia praktyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2005.
5) Członkowska A, Sarzyńska-Długosz I., Kwolek A., Krawczyk M., Ocena potrzeb w dziedzinie wczesnej rehabilitacji poudarowej w Polsce, „Neurologia i Neurochirurgia Polska”, 2006, 40(6), s. 471–477.
6) Kwolek A., Rehabilitacja medyczna, tom II. Rehabilitacja kliniczna, Wrocław, Urban & Partner, 2013.
7) Garrison S.J., Podstawy rehabilitacji i medycyny fizykalnej, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2002.
8) Galasińska K., Buchalski P., Gajewska E., Zastosowanie koncepcji PNF w rehabilitacji pacjentów po udarze mózgu, „Nowiny Lekarskie”, 2011, 80(2), s. 126–133.
9) Członkowska A., Sarzyńska-Długosz I., Krawczyk M., Ocena dostępności wczesnej kompleksowej rehabilitacji poudarowej w Polsce, „Neurologia i Neurochirurgia Polska”, 2006; 40(1), s. 10–15.
10) Nyka W., Jankowska B., Zasady wczesnej rehabilitacji chorych z udarem niedokrwiennym mózgu, „Forum Medycyny Rodzinnej”, 2009; 3(2), s. 85–91.
