Kortyzol jest hormonem produkowanym przez korę nadnerczy. Jego nieprawidłowe wartości w surowicy krwi mogą wskazywać na poważne choroby. Hormon ten w organizmie człowieka pełni wiele ważnych funkcji, m.in. ma wpływ na przemianę materii oraz poziom glukozy we krwi.
Kortyzol – czym jest?
Kortyzol jest hormonem steroidowym należącym do grupy kortykosteroidów. Wytwarzany jest przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy. Związek ten jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, gdyż reguluje wiele ważnych procesów w nim zachodzących. Kortyzol przyczynia się do podwyższenia poziomu glukozy we krwi oraz wpływa na procesy przemiany materii, z tego powodu jego nieprawidłowe ilości mogą prowadzić m.in. do szybkich przyrostów masy ciała. Oddziałuje na gospodarkę białkową, nasilając rozpad białek, węglowodanową i tłuszczową. Odpowiada za zatrzymywanie sodu w organizmie, reguluje działanie układu odpornościowego oraz posiada właściwości przeciwzapalne. Kortyzol prowadzi do podwyższenia ciśnienia krwi, a także pobudza procesy trawienne.
Zobaczcie, skąd się bierze stres i kiedy nam szkodzi:
Kortyzol, czyli hormon stresu
Kortyzol nazywany jest inaczej hormonem stresu. Należy do grupy hormonów „walcz lub uciekaj” podobnie jak adrenalina. Oznacza to, że w sytuacji stresowej dochodzi do znacznego wzrostu stężenia kortyzolu we krwi, gdyż organizm wymaga mobilizacji do działania oraz energii. Jednocześnie podnosi się ciśnienie tętnicze oraz poziom cukru, a także zwiększa się częstotliwość oddechów. Kortyzol wzmacnia również działanie innych hormonów, a dokładnie adrenaliny i noradrenaliny.
Normy kortyzolu
Materiałem do badania poziomu kortyzolu jest surowica krwi lub dobowa zbiórka moczu. Hormon ten cechuje się dobowym rytmem wydzielania. Najwyższe stężenie kortyzolu przypada na godziny poranne, a najniższe na godziny wieczorne. W zależności od pory dnia normą poziomu kortyzolu w surowicy krwi jest:
- 5 – 25 ug/dl o godz. 8.00,
- 4 – 20 ug/dl o godz. 12.00,
- 0 – 5 ug/dl o godz. 24.00.
Zakres prawidłowych wartości kortyzolu w dobowej zbiórce moczu wynosi 80-120 ug/doba.
Nadmiar i niedobór kortyzolu w organizmie – na co może wskazywać?
Wskazaniami do wykonania badania poziomu kortyzolu są podejrzenia nadczynności lub niedoczynności kory nadnerczy. Nadczynność kory nadnerczy określana również jako zespół Cushinga jest związana z nadmiarem kortyzolu. Przyczynami choroby mogą być: gruczolak przysadki, rak nadnerczy oraz długotrwałe przyjmowanie leków z grupy kortykosteroidów. Zespół Cushinga może rozwinąć się w wyniku nadmiernej produkcji hormonu ACTH (adrenokortykotropowego), który odpowiada za kontrolowanie syntezy i wydzielania hormonu stresu.
Zobacz także: Hormony nadnerczy – za co odpowiadają? Badania i najczęstsze objawy zaburzeń
Objawami nadmiaru kortyzolu w organizmie są: znaczny przyrost masy ciała, ogólne osłabienie organizmu, odkładanie się tkanki tłuszczowej w okolicy karku i twarzy, podwyższone ciśnienie krwi, zaburzenia nastroju, depresja, powstawanie fioletowych rozstępów na skórze, bezsenność. Niedobór kortyzolu w organizmie może wskazywać na niedoczynność kory nadnerczy, czyli chorobę Addisona. Choroba objawia się: uczuciem zmęczenia, potrzebą spożywania słonych pokarmów, zmniejszonym poziomem glukozy we krwi (inaczej hipoglikemią), osłabieniem mięśni, spadkiem masy ciała, obniżeniem ciśnienia tętniczego oraz ciemnieniem skóry.
Sposoby na podwyższenie i obniżenie kortyzolu
Przewlekle podwyższony poziom kortyzolu we krwi spowodowany sytuacjami stresowymi znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie. Przyczynia się do rozdrażnienia, zmienności nastrojów, a także do niepożądanych przyrostów masy ciała. Sposobem na obniżenie poziomu kortyzolu jest m.in. medytacja oraz słuchanie muzyki relaksacyjnej umożliwiające odprężenie. Redukująco na stres działa również regularna aktywność fizyczna, taniec oraz praktykowanie jogi. Ważne jest zadbanie o odpoczynek i prawidłową dawkę snu w ciągu doby – przynajmniej 8 godzin.
Należy unikać sytuacji, które przyczyniają się do wzrostu poziomu stresu oraz negatywnie wpływają na nastrój. Zaleca się również picie ziół o działaniu uspokajającym, np. melisę, lawendę oraz zdrowo się odżywiać poprzez dostarczanie organizmowi dużych ilości świeżych owoców i warzyw, a unikanie produktów wysoko przetworzonych i o dużej zawartości cukrów prostych. Wskazane jest także jedzenie żywności bogatej w witaminę C oraz będącej źródłem kwasów omega-3. Niedobór kortyzolu w organizmie również ma negatywny wpływ na jego funkcjonowanie. Jednym ze sposobów na podwyższenie kortyzolu jest przyjmowanie substancji o działaniu pobudzającym, np. kofeiny obecnej w czarnej kawie.
Korzystnie wpływa również aktywność fizyczna, zwłaszcza dostarczająca nowych wrażeń, a nawet ćwiczenia wykonywane na mało znanych urządzeniach. Należy jednak pamiętać, że domowe metody na podwyższenie lub obniżenie kortyzolu są nieskuteczne u osób ze zdiagnozowaną niedoczynnością lub nadczynnością kory nadnerczy. W takich przypadkach konieczne jest wdrożenie specjalistycznego leczenia.
Zobaczcie, czy antykoncepcja hormonalna może leczyć:
