Kadm to pierwiastek chemiczny z grupy metali przejściowych, dość słabo rozpowszechniony w przyrodzie, który jednak z powodu działalności człowieka stał się jednym z największych źródeł zanieczyszczenia środowiska. Stosuje się go w różnych gałęziach przemysłu (m.in. do wytwarzania barwników i stabilizatorów tworzyw sztucznych, w produkcji fajerwerków, baterii alkalicznych czy farb fluorescencyjnych), a także rolnictwie (znajduje się w nawozach sztucznych), przez co duże stężenie kadmu stwierdza się w powietrzu, wodzie, glebie, w roślinach i tkankach zwierząt. Raz wprowadzony do środowiska, nie podlega degradacji i pozostaje w ciągłym obiegu, co zwiększa ryzyko wchłaniania toksycznego pierwiastka przez człowieka.
Zatrucie kadmem
U osób dorosłych bezpieczna granica przyjęcia kadmu wynosi 51–71 mikrogramów dziennie. Z uwagi na jego koncentrację w powietrzu, wodzie, glebie i żywności, a także łatwe wchłanianie i bioakumulację w organizmie może dojść do zatrucia kadmem, który gromadzi się przede wszystkim w wątrobie i nerkach, ale uszkadza również kości czy jądra.
Dość rzadko zdarza się ostre zatrucie wywołane jednorazowym przyswojeniem wysokiej dawki toksycznego pierwiastka, co zazwyczaj grozi osobom wykonującym prace obciążone ryzykiem wchłaniania kadmu drogą oddechową. W takiej sytuacji już po 24 godzinach pojawia się wysoka gorączka i ogólne osłabienie, oddech staje się płytki, niekiedy występuje też obrzęk i zapalenie płuc. W ciężkich przypadkach dochodzi do niewydolności oddechowej i zgonu.
Częściej odnotowywane jest przewlekłe zatrucie kadmem, spowodowane długotrwałym oddziaływaniem pierwiastka na organizm. Przez długi czas, nawet kilka miesięcy, może przebiegać bezobjawowo, później pojawiają się pierwsze, dość charakterystyczne, dolegliwości:
- suchość jamy ustnej;
- metaliczny posmak;
- brak łaknienia;
- żółty rąbek powstający u nasady zębów;
- ogólne osłabienie.
Kadm nawet przy bardzo niskich stężeniach w organizmie jest pierwiastkiem o silnej toksyczności. Postępujące zatrucie, ze względu na toksyczność kadmu, skutkuje uszkodzeniami jelit, nerek, wątroby, odwapnieniem kości i zmianami w układzie kostnym (efekt zaburzenia metabolizmu wapnia, magnezu, żelaza, cynku i miedzi) i niedokrwistością. Niekiedy może też wywoływać zmiany nowotworowe, zwłaszcza nerek i gruczołu krokowego, co prawdopodobnie wiąże się z wzbudzeniem w nich reakcji zapalnej.
Zatrucie kadmem drogą oddechową prowadzi do powstawania zespołu zaburzeń oddechowych (zapalenie gardła i krtani, rozedma, obrzęk i zapalenie płuc). Niekorzystnie wpływa też na funkcje układu rozrodczego u mężczyzn (upośledza przede wszystkim funkcję jąder, zaburza również czynności gruczołu krokowego, co prowadzi do zmian jego czynności hormonalnych i wydzielniczych oraz upośledza płodność).
Kadm w organizmie człowieka
Kadm do organizmu człowieka dostaje się różnymi drogami, przede wszystkim oddechową. Źródłem toksycznego pierwiastka mogą być opary wdychane w miejscu pracy, ale również dym tytoniowy. Po wypaleniu jednego papierosa do organizmu przenika około 0,1–0,2 mikrograma kadmu. Mniej więcej 20 lat tkwienia w tym szkodliwym nałogu powoduje, że człowiek pochłania około 15 miligramów niebezpiecznych związków. Zaobserwowano też, że mleko palących matek może zawierać dwukrotnie więcej kadmu niż mleko matek niepalących.
Pobieranie kadmu drogą pokarmową jest mniejsze, zależy nie tylko od dawki i czasu narażenia, ale również od formy chemicznej, składników diety, stanu odżywienia organizmu oraz wieku i płci. Duży wpływ ma zawartość w diecie białka oraz związków cynku i miedzi, a także wapnia i żelaza – gdy jest ich za mało, zwiększa się wchłanianie kadmu z przewodu pokarmowego i jego kumulacja w organizmie.
Kadm w żywności
Dużym problemem współczesnego świata jest wysoka zawartość kadmu w żywności. Jego znaczącym źródłem są skażone produkty zbożowe, ryby oraz warzywa i owoce. Kadm w glebie powoduje, że nośnikiem toksycznego pierwiastka staje się wiele popularnych roślin korzeniowych, zwłaszcza ziemniaki i marchewka. Metal kumuluje się też w częściach naziemnych niektórych warzyw, np. na liściach szpinaku i sałaty. Spore jego ilości stwierdza się w orzeszkach ziemnych, zbożach oraz ryżu.
Zdolność do kumulacji kadmu wykazują również grzyby oraz ryby, mięczaki, ostrygi czy skorupiaki. Duże stężenie pierwiastka notowane jest w podrobach zwierzęcych (wątroba, nerki), mniejsze w owocach, mleku i przetworach mlecznych.
Bezpieczna jest woda pitna, w której zawartość kadmu zwykle nie przekracza szkodliwych dawek. Wiele okoliczności może to jednak niekorzystnie zmienić, np. zanieczyszczenie wody poprzez odpady produkcyjne czy rolnicze lub wykonanie instalacji wodociągowych z materiałów zawierających kadm.
