Jąkanie należy do bardzo przykrych dolegliwości, które często prowadzi do lęku przed mówieniem, a także obniżenia samooceny. Zwłaszcza w przypadku dzieci, zaburzenie mowy jest częstym obiektem drwin ze strony innych osób, co negatywnie przekłada się na ich psychikę.
Rodzaje jąkania u dzieci i u dorosłych
Naukowcy wyróżniają 2 podtypy zaburzenia mowy, jakim jest jąkanie: rozwojowe oraz nabyte. Jąkanie rozwojowe jest zapoczątkowane na wczesnym etapie dzieciństwa, najczęściej w wieku 2–3 lat, przez co nazywane jest jąkaniem wczesnodziecięcym. Charakterystyczne dla tego podtypu jąkania są powtórzenia danych sylab lub słów, bez napięcia lub uciekania od trudnych sytuacji. Może mieć to związek z tym, że większość dzieci jąkających się nie jest świadoma swojego zaburzenia. Na szczęście jąkanie rozwojowe w większości przypadków przemija z wiekiem. U osób, które na etapie dojrzewania i w życiu dorosłym nadal borykają się z tym problemem, zaburzenie często przybiera postać wymagającą wysiłku w trakcie mówienia, co ma związek ze znacznym napięciem mięśniowym. Ponadto zauważa się specyficzne bloki, czyli pauzy przed rozpoczęciem mówienia.
Jąkanie nabyte zdarza się zdecydowanie rzadziej niż jąkanie rozwojowe i dotyczy dorosłych. Jak podkreślają lekarze, częstą przyczyną jąkania nabytego jest zażywanie narkotyków oraz zdarzenia neurologiczne, polegające na urazach głowy, nowotworach czy stosunkowo niegroźnych uderzeniach w głowę. Specyfika zaburzenia jest zgoła odmienna od jąkania rozwojowego. Najczęściej zaburzenia sprowadza się do powtarzania konkretnych fragmentów słów oraz dźwięków, bez charakterystycznego dla jąkających się osób lęku przed mówieniem oraz zachowań wtórnych.
Przyczyny jąkania u dzieci i u dorosłych
Nie istnieje jedna, konkretna przyczyna jąkania. W przypadku jąkania nabytego zaburzenie może wywołać przeżycie traumatycznych doświadczeń, takich jak np. rozpad związku, utrata bliskiej osoby, choroba. Ponadto nabyte jąkanie bywa reakcją psychologiczną na doznany uraz fizyczny.
Istnieje duże prawdopodobieństwo jąkania się, jeśli zaburzenie występuje u krewnych. Zdaniem grupy naukowców, jąkanie dzieci może być złożonym tikiem nerwowym. Z kolei inni badacze upatrują źródeł zaburzenia w opóźnionym rozwoju dziecka wraz z trudnościami w motoryce, uczeniem się oraz wysławianiem.
Zaburzona płynność mowy może mieć związek z zaburzeniami oddychania, jak np. niepełny wydech spowodowany zbyt szybkim kolejnym wdechem, oddychanie piersiowe, ściśnięta przepona, brak aktywności brzusznych mięśni oddechowych, zaciskanie strun głosowych, skurcze mięśni języka, skurcze mięśni podniebienia oraz oddychanie asymetryczne, polegające na nierównomiernej pracy części przepony.
Cień na wymienione próby wyjaśnienia przyczyn zaburzenia rzuciły badania wykorzystujące techniki neuroobrazowania, które wykazały, że istnieje pewne zaburzenie w pracy półkul mózgowych w czasie mówienia. Przypuszcza się, że praca prawej półkuli mózgu u osób jąkających się koliduje z produkcją mowy, która zachodzi w lewej półkuli mózgowej. W czasie mówienia mózg osoby jąkającej się wykazuje zwiększoną aktywność w przedniej części wyspy, móżdżku oraz obustronnym mózgowiu, przy jednoczesnej niedoczynności w pozostałych obszarach, które pozostają aktywne podczas mówienia przez osoby zdrowe.
Wykazano również pewne asymetryczności w budowie elementów mózgu oraz zaburzone działanie neurotransmiterów dopaminowych. Wciąż nie wiadomo jednak, czy zmiany widoczne w technikach neuroobrazowania są przyczyną czy skutkiem jąkania się.
Jak leczyć jąkanie?
Obecne metody leczenia jąkania sprowadzają się do stosowania wielu metod, które pozwalają zredukować nasilenie jąkania. Terapia jąkania może polegać na ćwiczeniach aparatu wykonawczego mowy, ze szczególną uwagą na automatyzmach ruchowych związanych z mową. Często stosuje się także gimnastykę mięśni oddechowych, która może pomóc osobom jąkającym się w opanowaniu drżenia mięśni w trakcie jąkania się. Leczenie jąkania przynosi efekty, gdy osoba samodzielnie pracuje nad wymową poszczególnych zdań oraz słów. W większości przypadków konieczna jest jednak interwencja logopedy, który może dokładnie zdiagnozować zaburzenia oraz podpowiedzieć, jak radzić sobie z wymową zdań, wyrazów.
Osoby jąkające się mogą udać się do psychologa lub psychoterapeuty. Fachowa pomoc może pozwolić na uporanie się z jąkaniem, którego przyczyny leżą w psychice. Psychoterapia oraz sesje z psychologiem są szczególnie zalecane osobom, które poza jąkaniem, cierpią także na niekontrolowane ruchy lub tiki, co może być dowodem na neurologiczno-emocjonalne podłoże jąkania. Osoby cierpiące na to zaburzenie mowy w większości przypadków mają również obniżoną samoocenę, żyją w poczuciu winy oraz lęku, dlatego gabinet psychologa wydaje się właściwym miejscem na drodze do uporania się z problemem jąkania.
Bibliografia
- [ang.] Ward D. Stuttering and Cluttering: Frameworks for understanding treatment, Psychology Press 2006
