Insulina jest hormonem produkowanym przez komórki beta trzustki. Bierze udział w regulacji gospodarki węglowodanowej organizmu człowieka. Stanem chorobowym charakteryzującym się upośledzeniem wydzielania insuliny jest cukrzyca. Insulina jest powszechnie znana jako lek przyjmowany u osób z cukrzycą.
Jak działa insulina?
Głównym zadaniem insuliny jest regulacja stężenia glukozy we krwi. Wydzielana jest przez komórki beta wysp trzustkowych. Glukoza zostaje wchłonięta do organizmu w końcowych odcinkach jelita cienkiego, a to, w jaki sposób zostanie rozdysponowana do komórek obwodowych, zależy od działania insuliny. Aby glukoza była metabolizowana w komórkach wątroby, mięśni, tkanki tłuszczowej, konieczna jest insulina. Komórkami niewymagającymi działania insuliny są erytrocyty i komórki mózgowe. Do komórek glukoza wnika przez odpowiednie transportery glukozy (GLUT), łączące się z nią i przenoszące ją do wnętrza komórek.
Normy insuliny
Poziom insuliny powinien być zbadany na czczo wraz z oceną stężenia glukozy i tzw. peptydu C. Pierwszym wskazaniem jest hipoglikemia. Ponadto można monitorować poziom insuliny celem sprawdzenia endogennego jej wytwarzania przez organizm. Jest to pomiar stosowany również w ocenie tzw. insulinooporności, a także by ustalić, czy pacjent z cukrzycą typu II reaguje na doustne leki przeciwcukrzycowe, czy też wymaga rozpoczęcia insulinoterapii.
Stężenie insuliny można ocenić za pomocą testu doustnego obciążenia glukozą. Stężenie glukozy i insuliny powinno być badane w określonym czasie u otyłych pacjentów w celu ustalenia stopnia insulinooporności.
Najczęściej badanie poziomu insuliny wykonuje się w przypadku podejrzenia hipoglikemii, czyli niskiego poziomu glukozy, a tym samym objawów typu potliwość, zawroty głowy, uczucie głodu, zaburzenia widzenia, drgawki.
Zarówno insulina, jak i peptyd C są wytwarzane w organizmie człowieka w takich samych ilościach. Badanie obu pozwala na ocenę ilości insuliny wytwarzanej przez trzustkę, czyli endogennej, jak i tej podawanej w zastrzykach. Stężenie insuliny to jej całkowita ilość w ustroju. Poziom polipeptydu C to stężenie wyłącznie endogennej insuliny, czyli tej produkowanej przez trzustkę.
Nie wyznaczono konkretnych norm insuliny ze względu na to, że zakres referencyjny jest zależny od wielu czynników. Zakres referencyjny i normy wyznaczane są dla konkretnego wyniku. Jeżeli stężenie insuliny na czczo jest wysokie, a poziom glukozy prawidłowy lub lekko podwyższony, świadczy to o insulinooporności. Jeśli komórki beta trzustki nie wytwarzają odpowiedniej ilości insuliny (np. z powodu cukrzycy czy zapalenia trzustki), wtedy poziom glukozy jest bardzo wysoki, a poziom insuliny spada. Nadmiar insuliny i obniżony poziom glukozy to stan hipoglikemii.
Jeśli stężenie insuliny jest wysokie, należy pomyśleć o akromegalii (czyli jednoczesnym wzroście hormonu wzrostu), wyspiaku trzustki, insulinooporności w przebiegu cukrzycy typu II i zespole metabolicznym, otyłości, nietolerancji cukrów, nadmiarze glikokortykosteroidów. Spadek poziomu insuliny świadczyć może o chorobach trzustki, w tym o nowotworach trzustki, zapaleniu, a także niedoczynności przysadki mózgowej i cukrzycy.
Ważna jest kontrola odpowiedniego poziomu glukozy we krwi w ciąży. Wzrost poziomu glukozy we krwi kobiety ciężarnej i wzrost wydzielania insuliny powodują, że insulina przenika do płodu. Jest to hormon anaboliczny (co może być wykorzystywane w kulturystyce), dlatego powoduje nadmierny rozrost komórek płodu.
Insulina a glukagon
Insulina i glukagon są hormonami odpowiedzialnymi za przemiany węglowodanowe. Zadaniem insuliny jest obniżenie poziomu cukru we krwi. Glukagon za to podnosi ten poziom. Aby stężenie glukozy było prawidłowe, pomiędzy insuliną a glukagonem musi być zachowana równowaga.
Dość szybko po spożyciu pokarmu poziom glukozy we krwi wzrasta. Jest to sygnał dla trzustki, by zaczęła wydzielać insulinę. Obniża się wtedy poziom glukozy, a gdy stężenie cukru spada, komórki alfa trzustki zaczynają produkować glukagon. Jest to hormon pozwalający na uwolnienie zapasów glukozy z wątroby i zapobiegający nadmiernemu spadkowi glukozy we krwi w nocy i podczas wysiłku fizycznego. Nadmierny spadek poziomu glukozy byłby niebezpieczny dla mózgu człowieka. Jeśli w przypadku podawania insuliny u chorych na cukrzycę poda się jej za dużo, produkcja glukagonu może nie być wystarczająca, co jest niebezpieczne dla zdrowia i życia człowieka.
Cukrzyca a insulina
Wielu chorych na cukrzycę obawia się stosowania insuliny, przede wszystkim z powodu konieczności wykonywania iniekcji. Odwlekanie insulinoterapii może prowadzić do rozwoju powikłań cukrzycy. Nie da się stosować insuliny w tabletkach. Jest ona trawiona w przewodzie pokarmowym, przez co jej działanie jest zupełnie neutralizowane. Obecnie stosuje się specjalne peny ułatwiające iniekcje insuliny. W terapii wykorzystywane są następujące rodzaje insulin:
- insuliny ludzkie, krótko działające i o średnim czasie działania;
- analogi insulin uzyskiwane metodami inżynierii genetycznej. Zalicza się tu insuliny szybko działające (przeznaczone dla osób o zmiennym rozkładzie dnia, dla osób otyłych i aktywnych fizycznie) i długo działające (utrzymujące jednakowy poziom insuliny w ciągu dnia i wymagające od pacjenta regularności m.in. w spożywaniu posiłków).
