We wszystkich nurtach myśli pojęcie agape zarysowane jest raczej jako obraz niedoścignionego ideału, do którego człowiek powinien dążyć, niż opis rzeczywistości. Można zatem stwierdzić, że miłość agape to postulat, jaki od zarania dziejów towarzyszy ludziom żyjącym w strefie kultury europejskiej.
Eros, storge, philia i agape
W starożytności agape było jednym ze słów, którym nazywano miłość – w odróżnieniu od pojęć eros, storge, philia. Każdy z tych terminów miał nieco inne znaczenie.
Eros to stan upojenia, zachwytu, potrzeby przekroczenia własnej ograniczoności w związku z pragnieniem czegoś. To tęsknota, która popycha ku czemuś, czego brak. Przedmiotem uczucia nie musi być drugi człowiek, toteż greckie eros bynajmniej nie oznaczało miłości erotycznej we współczesnym rozumieniu tego terminu. Pełne emocji eros wiązało się z poczuciem braku i dążeniem do spełnienia i choć mogło oznaczać to relację międzyludzką, ten rodzaj miłości utożsamiano także z kierowaniem się ku sprawom wyższym, przekraczającym zmysłowe poznanie.
Zobacz także: Toksyczna miłość - jak rozpoznać toksyczny związek i jak się z niego uwolnić
Pojęciem storge określano miłość wynikającą z uczucia przynależności – więzy rodzinne, przywiązanie do ojczyzny. To uczucie bezwarunkowe, niejako wrodzone, a przez to trwałe i niezmienne, choć wolne od burzliwych emocji. Nieustannie pobudza do działania w imię dobra kochanych osób (lub miejsc, rzeczy).
Grecka philia to miłość wolna od wszelkiej zmysłowości. Opiera się na silnym, duchowym związku między ludźmi, zrodzonym z potrzeby dzielenia zainteresowań, współdziałania, wzajemnego wspierania się w trudnych sytuacjach. Philia wyraża się w przyjaźni, wierności, lojalności, solidarności.
Miłość agape łączy w sobie twórczy pierwiastek erosa, bezinteresowność storge i metafizyczny wymiar philii, ale jest uczuciem zupełnie innym niż trzy pozostałe. To miłość w najczystszej postaci, bez powodu i mimo wszystko. W agape człowiek zatraca się, przedkładając obiekt swojego uczucia ponad własne potrzeby, dając z siebie wszystko i nie oczekując niczego w zamian. To doświadczenie miłości absolutnej, bliższe przeżyciom mistycznym, religijnym niż rzeczywistości relacji międzyludzkich.
Zobacz także: Miłość platoniczna - czym jest i na czym polega związek platoniczny?
Miłość agape w tradycji chrześcijańskiej
„Miłość cierpliwa jest, łaskawa jest. Miłość nie zazdrości, nie szuka poklasku, nie unosi się pychą; nie dopuszcza się bezwstydu, nie szuka swego, nie unosi się gniewem, nie pamięta złego; nie cieszy się z niesprawiedliwości, lecz współweseli się z prawdą. Wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, we wszystkim pokłada nadzieję, wszystko przetrzyma.” [1 Kor 13, 4−7].
Oto słynne słowa pierwszego Listu św. Pawła do Koryntian. W spisanym greką oryginale Nowego Testamentu cytowana „miłość” wyrażona jest słowem agape. Agape zatem to miłość, o jakiej w naukach mówił Chrystus, a której istnienia dowiódł swoim życiem i jego poświęceniem dla odkupienia umiłowanej ludzkości. To bezwarunkowa, gotowa wybaczyć wszystko miłość, jaką Bóg obdarza ludzi, i zarazem bezinteresowne uczucie, jakie człowiek jest winien Bogu. To wreszcie miłość, jaką, według chrześcijańskiej etyki, należy darzyć bliźnich. Agape jest raczej postawą, aktem woli, niż uczuciem. Nacechowana altruizmem, pełna pokory, wymaga pokonywania na każdym kroku partykularnych potrzeb, by wyjść naprzeciw pragnieniom tego, kogo się ukochało, niezależnie od tego, czy spotkamy się ze wzajemnością. Miłość agape nie oczekuje niczego w zamian. Jest przy tym źródłem siły i rozkwitu, ponieważ kochając, czynimy dobro.
Agape we współczesnych koncepcjach psychologicznych
Termin agape przeniknął głęboko do języka i współcześnie opisuje się nim nie tylko ideał miłości, jaki postuluje etyka chrześcijańska, ale też jeden z rodzajów relacji między partnerami, wyróżniany w typologiach psychologicznych czy koncepcjach filozoficznych.
Przykładem może być teoria kanadyjskiego socjologa Johna Lee. Wyodrębnił on sześć typów miłości – trzy podstawowe: eros (miłość romantyczna), storge (miłość przyjacielska) i ludus (miłość-gra, oparta na manipulacji) i ich pochodne. Kombinacją eros i ludus jest mania, czyli miłość obsesyjna, zaborcza, nacechowana lękiem przed utratą partnera.
Zobacz także: Rodzaje miłości w kulturze europejskiej, tradycji chrześcijańskiej i współczesnych teoriach
Z ludus i storge rodzi się pragma – miłość praktyczna, oparta na kalkulacji zysków i strat, gdzie partnerów łączą głównie wspólne interesy. W typologii Lee pochodną eros i storge jest miłość agape. Zgodnie z chrześcijańskim źródłosłowem, to uczucie pełne poświęcenia i troski o drugą osobę, bez oczekiwania wzajemności – co nie znaczy, że nieodwzajemnione.
W agape dobro ukochanego człowieka przedkłada się ponad własne potrzeby. Miłość okazuje się na każdym kroku. Przebaczenie przychodzi z łatwością jako wynik głębokiego zrozumienia i akceptacji partnera. Jeśli miłość agape jest obustronna, to dwoje ludzi pozostaje w symetrycznej, zdrowej relacji, idealnej z punktu widzenia większości systemów etycznych, osadzonych w kulturze chrześcijańskiej Europy.
