Trzustka to niewielki narząd jamy brzusznej, którego tkanki wytwarzają enzymy trawienne oraz hormony niezbędne m.in. do prawidłowej regulacji poziomu glukozy we krwi (insulina, glukagon). Wydzielany do dwunastnicy sok trzustkowy jest wodną zawiesiną substancji rozkładających w jelitach różne związki chemiczne tak, by wartościowe składniki pokarmu były skutecznie wchłaniane. Niedobór enzymów trzustkowych można korygować, podając przed posiłkami odpowiednie substytuty.
Po co nam trzustka? Dowiesz się tego z naszego filmu
Enzymy trzustki
Trzustka wydziela enzymy rozkładające węglowodany, białka i tłuszcze. Część enzymów dostaje się przez przewody trzustkowe do dwunastnicy w postaci czynnej, pozostałe trafiają tam jako proenzymy, które dopiero w obecności pokarmu i substancji wydzielanych w jelicie cienkim przekształcają się w formę aktywną. Dzięki temu przewód pokarmowy jest chroniony przed ich działaniem i nie dochodzi do samostrawienia tkanek organizmu. Enzymy trzustkowe są wytwarzane w niewielkich ilościach w spoczynku, a pod wpływem stymulacji przez posiłek lub układ autonomiczny – nawet w 10 razy większej objętości. Do najważniejszych enzymów trzustkowych należą:
- lipaza,
- trypsynogen i chymotrypsynogen,
- nukleaza,
- fosfolipaza,
- karboksypeptydaza,
- elastaza.
Złożone substancje pokarmowe są dzięki tym enzymom rozkładane na substancje prostsze, które zostają wchłaniane do krwi i trafiają do wątroby. Tam większość z nich jest przekształcana w inne, potrzebne organizmowi związki lub magazynowana. Dzięki enzymom trzustkowym węglowodany złożone są rozkładane na cukry proste lub dwucukry, tłuszcze – na kwasy tłuszczowe i glicerol, a białka – na oligopeptydy i aminokwasy. Sprawia to, że związki pokarmowe, których ludzki organizm nie może bezpośrednio wykorzystać, są transformowane do postaci podstawowych „klocków”, z których w procesach metabolicznych powstają substancje niezbędne ludzkim tkankom.
Niedobór enzymów trzustkowych – objawy
Niedobór enzymów trzustkowych powoduje nie tylko zaburzenia wchłaniania, które mogą powodować niedostatki niektórych podstawowych substancji odżywczych lub budulcowych, ale również do szeregu objawów odczuwanych przez chorego.
Co sprawia, że trzustka przestaje pracować jak trzeba? Odpowiedź znajdziesz w naszym filmie
Najczęstsze symptomy względnego braku pojawiają się bezpośrednio po posiłku lub w ciągu 30–60 minut od jego spożycia. U chorego występują wzdęcia, odbijania, uczucie pełności w jamie brzusznej, nudności, a niekiedy również wymioty. Dolegliwościom mogą towarzyszyć bóle w środkowej części śródbrzusza lub nadbrzusza, promieniujące do pleców lub na boki. Niekiedy ból odczuwany jest w górnej części lędźwiowego odcinka pleców.
Zapalenie trzustki
Ostre dolegliwości związane z zaburzeniami wydzielania soku trzustkowego do jelita pojawiają się najczęściej po obfitym, ciężkostrawnym posiłku lub po spożyciu dużej ilości alkoholu. Inną przyczyną są powikłania kamicy pęcherzyka żółciowego – zablokowanie odpływu żółci i soku trzustkowego do dwunastnicy.
Nagły wzrost wydzielania enzymów trzustkowych, zaburzenia ich odpływu z trzustki powodują wzrost ciśnienia w przewodach odprowadzających, pękanie pęcherzyków i wylewanie się zawiesiny enzymów do przestrzeni zaotrzewnowej. Dochodzi wtedy do ostrych objawów zapalenia trzustki: nudności, wymiotów, silnych bólów brzucha, zaburzeń wodno-elektrolitowych. W ciężkich stanach dołączają się symptomy zapalenia otrzewnej, martwicy niszczonej enzymami trzustki i wtórnej cukrzycy. Nieleczona choroba może doprowadzić nawet do śmierci.
Badanie poziomu enzymów trzustkowych
Badanie poziomu enzymów trzustkowych we krwi służy głównie do określenia, czy wydzielanie ich nie jest nadmierne. Podwyższony poziom amylazy we krwi może świadczyć o ostrym lub przewlekłym stanie zapalnym trzustki.
Niedobory soku trzustkowego mogą być rozpoznane przy okazji zakładania sondy żołądkowo-jelitowej lub po pobraniu treści dwunastniczej w trakcie endoskopii. Badania te jednak nie są wykonywane rutynowo i podejrzenie niedostatku enzymów trzustkowych opiera się w codziennej praktyce lekarskiej głównie na analizie wywiadu.
Objawy związane ze zmianami poziomu enzymów są wskazaniem do przeprowadzenia dokładnej diagnostyki trzustki (ultrasonografia – USG, tomografia komputerowa – CT lub rezonans magnetyczny – NMR), by wykluczyć inne schorzenia tego narządu.
Zobacz nasz film i dowiedz się jakie objawy może dawać chora trzustka
Zaburzenia wydzielania enzymów trzustkowych – leczenie
Pojedyncze, krótkotrwałe epizody ostrych dolegliwości ze strony trzustki, wątroby i dróg żółciowych mogą być leczone doraźnie lekami rozkurczowymi, przeciwbólowymi i hamującymi wydzielanie soku trzustkowego. Podaje się je w postaci tabletek, czopków lub iniekcji. Ostre zapalenie trzustki wymaga leczenia szpitalnego, które może mieć charakter zachowawczy (dieta, nawadnianie i farmakoterapia) albo operacyjny.
Objawy związane z niedoborem enzymów trzustkowych można leczyć zachowawczo w trybie ambulatoryjnym. Chorym zaleca się wtedy przede wszystkim:
- zachowanie diety lekkostrawnej (bez nadmiaru tłuszczów, produktów smażonych, wędzonych),
- regularne, częste spożywanie niewielkich posiłków,
- unikanie przejadania się, spożywania alkoholu, palenia tytoniu.
Jeśli objawy niestrawności pojawiają się sporadycznie, można reagować na nie, podając doraźnie dostępne w aptekach preparaty enzymów trzustkowych oraz w razie potrzeby – leki rozkurczowe i przeciwbólowe. Gdy dolegliwości występują ustawicznie i są uciążliwe dla chorego, zaleca się regularne podawanie (przed każdym posiłkiem) substytutów enzymów trzustkowych w postaci tabletek lub kapsułek. Częste stosowanie tych preparatów powinna poprzedzać konsultacja lekarska.
Zobacz nasz film i dowiedz się wszystkiego o układzie pokarmowym
