Dyslalią wielu logopedów nazywa opóźnienia w przyswajaniu języka, co wpływa na niewłaściwe posługiwanie się nim poprzez błędną artykulację niektórych głosek. Dyslalia to jedno z najczęstszych zaburzeń logopedycznych u dzieci. Zdaniem wielu logopedów dyslalii nie powinno się kwalifikować jako choroby, lecz zespół objawów, które są wywołane wieloma czynnikami.
Jakie są przyczyny dyslalii?
Istnieje wiele czynników, które powodują dyslalię. Część z nich związanych jest z anatomicznymi nieprawidłowościami aparatu mowy, co może mieć także wpływ na jego zaburzoną pracę. Do rozwoju dyslalii mogą przyczynić się opóźnienia rozwoju dziecka oraz błędne wzorce czerpane od rodziców lub bliskich osób. Aby dziecko nauczyło się prawidłowej artykulacji głosek, a w konsekwencji sprawnego posługiwania się językiem należy stworzyć odpowiednie warunki.
Przyczynami powstawania dyslalii mogą być anatomiczne zmiany aparatu mowy: skrzywienie przegrody nosowej, nieprawidłowa budowa języka (zbyt krótki lub zbyt długi, przerost, za krótkie wędzidełko podjęzykowe), nieprawidłowa budowa podniebienia (rozszczep, podniebienie gotyckie), wada zgryzu, a także przerost trzeciego migdałka. Dyslalię może wywołać ponadto niewłaściwe funkcjonowanie narządów mowy, objawiające się:
- niską sprawnością języka,
- niską sprawnością warg,
- niewłaściwą pracą mięśni napinających i przywodzących więzadła głosowe,
- brakiem pionizacji języka,
- trudnościami w synchronicznej pracy więzadeł głosowych wraz z artykulacją nasady.
Dyslalia może mieć także źródło w niewłaściwej budowie i funkcjonowaniu narządów słuchu, które w większości przypadków polegają na zaburzeniu analizy i syntezy słuchowej, a także zaburzeniu słuchu fonetycznego, niedosłuchu, głuchocie oraz wybiórczych zaburzeniach słuchu. Do dyslalii może przyczynić się przyswajanie niewłaściwych wzorców wymowy, nieodpowiednia stymulacja rozwoju mowy (lub jej brak), nieodpowiedni styl wychowania oraz postawy rodziców. Jak podkreślają logopedzi, za dyslalię mogą być także odpowiedzialne: niewłaściwe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, zaburzenia psychiczne oraz opóźnienie w rozwoju emocjonalnym i psychomotorycznym.
Rodzaje dyslalii – audiogenna, wieloraka, obwodowa
W logopedii funkcjonuje wiele definicji oraz rodzajów dyslalii. Jeśli wada wymowy dotyczy jednej głoski, oznacza to dyslalię jednoraką. Niewłaściwa artykulacja więcej niż jednej głoski wskazuje na dyslalię wieloraką. Dyslalia wieloraka (alalia motoryczna) polega na niewyraźnej mowie, bełkocie przy jednoczesnym zachowaniu melodii, akcentu oraz rytmu wypowiedzi. Zgodnie z definicją objawową, która dokonuje podziału dyslalii pod względem niewłaściwej artykulacji konkretnej głoski bądź głosek, dyslalię dzieli się na:
-
seplenienie – zwane także sygmatyzmem, polega na błędnym artykułowaniu głosek należących do tzw. szeregu syczącego (s, z, c, dz), głosek należących do szeregu ciszącego (ś, ź, ć, dź), a także głosek należących do szeregu szumiącego (sz, ż, dż, cz),
-
rotacyzm – zaburzona artykulacja głoski r,
-
betacyzm – niewłaściwa artykulacja głoski b oraz p,
-
rynolalia – artykulacja z niewłaściwym rezonansem nosowym,
-
kappacyzm – niewłaściwa artykulacja głoski k,
-
gammacyzm – błędna artykulacja głoski g,
-
lambdacyzm – niewłaściwa artykulacja głoski l.
-
wymowa bezdźwięczna – zastępowanie głosek dźwięcznych głoskami bezdźwięcznymi.
Jak podkreślają logopedzi, istnieją także: sygmatyzm właściwy, sygmatyzm boczny i sygmatyzm międzyzębowy. Pierwszy z nich oznacza, że osoba z wadą wymowy deformuje daną głoskę, tworząc nieistniejący dźwięk. Sygmatyzm międzyzębowy wskazuje na seplenienie poprzez wkładanie języka między zęby w trakcie artykulacji. U osób z sygmatyzmem bocznym dochodzi do seplenienia poprzez niesymetryczne układanie języka, co powoduje tworzenie się niepożądanych szczelin.
Leczenie dyslalii – metody oraz ćwiczenia
Należy pamiętać, że dyslalia jest zaburzeniem, które może być wywołane wieloma czynnikami. Podstawą leczenia tego rodzaju wady wymowy jest uporanie się z jego przyczynami, dlatego konieczne jest podjęcie terapii logopedycznej. Próba ćwiczeń wad artykulacji w przebiegu dyslalii samemu lub za sprawą rodziców może okazać się niewystarczająca i nie przynieść spodziewanych skutków.
Terapia dyslalii u osób ze sprawnym działaniem i budową aparatu mowy sprowadza się do usprawnienia narządów artykulacyjnych, a także do ćwiczeń wspomagających prawidłowy oddech w czasie artykulacji oraz wydłużenie fazy wydechowej. Leczenie wad wymowy może opierać się na treningu artykulacji wraz z logopedą, polegającym na nabieraniu sprawności motorycznej narządów mowy, monitorowaniu artykulacji wzrokowo, słuchowo, a nawet dotykowo oraz treningu właściwej pozycji narządów mowy w trakcie artykulacji. Ćwiczenia logopedyczne mogą polegać także na treningu słuchowym, w którego trakcie osoba z wadami wymowy może odróżniać dźwięki wymawiane prawidłowo oraz błędnie. W niektórych przypadkach konieczna okazuje się interwencja psychologa.
