Zaburzenia osobowości to utrwalone patologie obejmujące ogólną życiową postawę jednostki, jej sposób myślenia, przeżywania i działania. O zaburzeniu mówi się wówczas, gdy określone rysy charakteru wpływają niekorzystnie na komfort psychiczny danej osoby, utrudniają jej funkcjonowanie w relacjach społecznych. W przypadku osobowości depresyjnej jest to głęboko zakorzeniona, stała skłonność do negatywnego postrzegania świata i samego siebie.
Depresyjne zaburzenie osobowości w klasyfikacji DSM
Osobowość depresyjna to zjawisko opisywane od 1921 roku. Określeniem „temperament depresyjny” po raz pierwszy posłużył się wówczas niemiecki psychiatra Emil Kraepelin. Twierdził, że taka osobowość predysponuje do choroby maniakalno-depresyjnej. Pojęcie ewoluowało przez wiele lat i dopiero w 1994 roku zostało opisane w klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-IV, choć nie znalazło się w głównej części podręcznika. Nie figuruje także jako odrębna jednostka chorobowa w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10. Depresyjne zaburzenie osobowości (DZO) uznaje się obecnie za kategorię wymagającą dalszych badań i krytycznych analiz, ponieważ dużym problemem – zarówno teoretycznym, jak i praktycznym – jest różnicowanie go z dystymią oraz innymi zaburzeniami osobowości (unikającym, zależnym, obsesyjno-kompulsywnym, borderline).
Charakterystyka osobowości depresyjnej
Zgodnie z kryteriami przedstawionymi w DSM-IV o depresyjnym zaburzeniu osobowości można mówić wówczas, gdy u danej osoby dominujący wzorzec depresyjnego myślenia i zachowania pojawia się już we wczesnej dorosłości oraz utrzymuje w sposób trwały, manifestując się co najmniej pięcioma objawami spośród takich jak:
- typowy nastrój zdominowany przez przygnębienie, poczucie beznadziei, smutku, anhedonię,
- obraz samego siebie nacechowany niskim poczuciem własnej wartości, skoncentrowany wokół przekonania o bezwartościowości,
- krytyczny, obwiniający stosunek do samego siebie,
- skłonność do zamartwiania się,
- negatywny, oceniający stosunek do innych osób,
- pesymizm, brak wiary w możliwość pozytywnych zmian,
- skłonność do przeżywania poczucia winy i wyrzutów sumienia.
Inni autorzy wymieniają także takie cechy charakterystyczne dla osobowości depresyjnej, jak brak poczucia humoru, nieasertywność, introwersja, nadobowiązkowość, brak wiary, że zasługuje się na szczęście.
Jakie mogą być pierwsze objawy depresji? Dowiesz się tego z filmu:
Różnicowanie depresyjnego zaburzenia osobowości
O depresyjnym zaburzeniu osobowości nie mówi się wówczas, gdy wyżej opisane objawy mają miejsce w przebiegu epizodów depresji dużej. Należy także odróżniać osobowość depresyjną od przypadków dystymii. Podobieństwo tych dwóch zaburzeń to powód, dla którego często podważa się zasadność opisywania pierwszego z nich jako samodzielnej kategorii. DZO i dystymię łączą elementy emocjonalne (obniżony nastrój) i poznawcze (obniżona samoocena). W DZO takie aspekty, jak negatywny obraz samego siebie i stosunek do innych ludzi dominują nad symptomami somatycznymi (dolegliwości bólowe, zaburzenia snu, odżywiania, problemy z koncentracją uwagi) charakterystycznymi dla dystymii. Właściwa DZO jest egosyntoniczność objawów – osoba z takim zaburzeniem nie dostrzega, że problem nie dotyczy obiektywnych właściwości rzeczy, lecz jego własnej osoby.
Przyczyny depresyjnego zaburzenia osobowości
Etiologii zaburzeń osobowości upatruje się w czynnikach biologicznych, genetycznych i wczesnych uwarunkowaniach psychospołecznych. Osobowość depresyjna może ukształtować się pod wpływem:
- nieprawidłowości dotyczących osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej, zaburzeń neuroprzekaźnictwa noradrenergicznego i serotoninergicznego,
- obciążeń rodzinnych (gdy zaburzenia osobowości lub pokrewne występują u najbliższych krewnych),
- negatywnych doświadczeń z dzieciństwa, takich jak niewystarczająca uwaga ze strony opiekunów czy wychowanie w rodzinie dysfunkcyjnej (np. z problemem alkoholowym).
Leczenie depresyjnego zaburzenia osobowości
Jak dotąd nie wypracowano opartych na dowodach strategii postępowania w przypadku DZO. Istnieją jednak hipotezy, że pacjenci z osobowością depresyjną mogą odnieść korzyści z leczenia preparatami przeciwdepresyjnymi z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Proponuje się także stosowanie metod terapeutycznych wykorzystywanych przy leczeniu zaburzeń afektywnych, w szczególności przewlekłej depresji. Łączyć warto przy tym elementy terapii psychodynamicznej, poznawczo-behawioralnej i humanistycznej.
Bibliografia:
1. B. Grabski, Depresyjne zaburzenia osobowości, [w:] Psychiatria po Dyplomie, t. 8, nr 2, Kraków 2011.
