Kliniczne obrazy depresji są bardzo zróżnicowane, w związku z czym określanie jej „typowych” i „nietypowych” przypadków jest kwestią problematyczną. Depresja atypowa to termin, który w piśmiennictwie psychiatrycznym pojawił się w połowie lat 60. ubiegłego wieku. Jak dotąd nie doczekał się jednolitego opracowania. Największe znaczenie zyskała koncepcja amerykańskich naukowców z Uniwersytetu Columbia. Na jej podstawie cechy atypowe zostały zdefiniowane w klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-V. Uwzględnia ona możliwość postawienia diagnozy „epizodu depresji z cechami atypowymi”, ale nie wyróżnia depresji atypowej jako osobnej kategorii diagnostycznej. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 w ogóle nie zawiera pojęcia atypowej depresji.
Objawy depresji atypowej a inne zaburzenia depresyjne
Za „standardowy” obraz depresji najczęściej uznaje się kryteria przedstawione w ICD-10. O jej występowaniu można mówić już wówczas, gdy przez minimum 2 tygodnie u danej osoby utrzymują się co najmniej 2–3 spośród takich objawów, jak:
- obniżenie nastroju (smutek, przygnębienie, apatia, rozdrażnienie),
- brak energii, wzmożona męczliwość, zmniejszenie aktywności,
- anhedonia i utrata dotychczasowych zainteresowań,
- osłabienie zdolności poznawczych (koncentracji, sprawności myślenia),
- obniżona samoocena i mała wiara w siebie,
- irracjonalne poczucie winy,
- zaburzenia snu (bezsenność, wczesne budzenie się),
- obniżony apetyt, ubytek masy ciała,
- spadek libido,
- narastanie depresji w godzinach porannych,
- pesymistyczny obraz przyszłości,
- myśli i czyny samobójcze.
W zależności od liczby i nasilenia wyżej wymienionych symptomów epizod depresyjny można określić jako łagodny, umiarkowany lub ciężki.
Za zasadniczą cechę odróżniającą depresję atypową od wyżej przedstawionego obrazu choroby naukowcy z Uniwersytetu Columbia uznali reaktywność nastroju, czyli zdolność odczuwania radości i przyjemności w odpowiedzi na pozytywne bodźce. Prowadzą one u chorego do przejściowej, choćby połowicznej, poprawy samopoczucia. Do takich sytuacji nie dochodzi w „typowej” depresji. Przeciwnie, próba zaangażowania chorego w aktywność, która mogłaby poprawić mu humor, często powoduje pogorszenie nastroju (zmusza do konfrontacji z własną niezdolnością do radowania się, wywołuje poczucie winy lub niezrozumienia przez otoczenie).
Charakterystyczne dla depresji atypowej są tzw. odwrócone objawy wegetatywne:
- wzmożony apetyt (hiperfagia), zwłaszcza na słodycze, i przyrost masy ciała,
- spadek energii i obniżenie samopoczucia w godzinach wieczornych.
U chorych w depresji z cechami atypowymi obserwuje się także często tzw. paraliż ołowiany, czyli uczucie fizycznego zmęczenia, ociężałości, zwłaszcza ciężkości kończyn. Ponadto osoby takie wykazują znaczną wrażliwość na odtrącenie przez innych ludzi, lęk przed osamotnieniem, uczuciem pustki. Cechy te zwykle obecne są nie tylko podczas epizodów depresyjnych, ale w ciągu całego życia. Prowadzić mogą do burzliwego przebiegu związków interpersonalnych lub unikania ich w obawie przed odrzuceniem. W związku z tym w depresji atypowej nie występuje poczucie winy, lecz krzywdy.
Jakie mogą być pierwsze objawy depresji? dowiesz się tego z filmu:
Przyczyny depresji atypowej
Przyczyn depresji atypowej upatruje się w tych samych czynnikach, które wywołują inne zaburzenia depresyjne. Należą do nich uwarunkowania dziedziczne (depresja u bliskich krewnych), biologiczne (zaburzenia równowagi neuroprzekaźników, głównie serotoniny i dopaminy), psychospołeczne (negatywne doświadczenia z dzieciństwa, traumatyczne przeżycia itp.), współwystępujące choroby somatyczne (np. endokrynologiczne) czy zaburzenia psychiczne (m.in. zaburzenia osobowości). Zazwyczaj epizod depresyjny wywołuje kombinacja kilku czynników.
Zaobserwowano, że w patogenezie objawów atypowych istotną rolę odgrywają dysfunkcje neuroprzekaźnictwa. Symptomy takie często obserwuje się także w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej i depresji sezonowej. Dalszych badań wymaga związek pomiędzy występowaniem depresji atypowej a zaburzeniami osobowości (zwłaszcza typu borderline).
Leczenie depresji atypowej
W przypadkach depresji z cechami atypowymi dużą skuteczność wykazuje terapia poznawczo-behawioralna. Praca z pacjentem służy zmianie jego nieprzystosowawczych schematów poznawczych i związanych z nimi postaw, celem poprawy obrazu samego siebie i funkcjonowania społecznego.
Obecność cech atypowych w przebiegu zaburzeń afektywnych jest wskazaniem do zastosowania leków z grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) lub inhibitorów monoaminooksydazy (IMAO). W leczeniu depresji atypowej istotne jest to, z jakimi schorzeniami współwystępuje. Jeśli cechy atypowe towarzyszą chorobie afektywnej dwubiegunowej, zaleca się stosowanie leków stabilizujących nastrój (np. soli litu, kwasu walproinowego). Leczenie depresji sezonowej warto skojarzyć z fototerapią.
Bibliografia:
1. J. Landowski, E. Rudnik, Depresja z objawami atypowymi, [w:] Psychiatria, t. 2, nr 3, s. 154–160, Gdańsk 2005.
2. L. Olajossy-Hilkesberger, Depresja atypowa – charakterystyka kliniczna, [w:] Psychiatria w praktyce ogólnolekarskiej, t. 7, nr 2, s. 66–74, Rzeszów 2007.
