Żyła główna górna zbiera krew z górnej połowy ciała. Niekiedy dochodzi do zaburzenia przepływu krwi przez to naczynie. Stan ten określa się jako zespół żyły głównej górnej, który stanowi zespół objawów będących przeważnie konsekwencją rozwijających się zmian rozrostowych w obrębie śródpiersia. Jest on obserwowany u około 10% osób z rozpoznanym rakiem płuc. Jego leczenie polega na odblokowaniu swobodnego przepływu krwi przez żyłę główną górną.
Czym jest żyła główna górna?
Żyła główna górna (łac. vena cava superior) to duże naczynie żylne, które zbiera krew z górnej części ciała, tzw. nadprzeponowej. Drenuje ją z głowy, szyi, kończyn górnych i ścian klatki piersiowej. W nomenklaturze medycznej określana jest także jako żyła próżna górna lub żyła czcza górna. Ma około 7 cm długości i średnicę około 20–22 mm. Nie posiada zastawek ani elementów kurczliwych, a w dolnej części objęta jest mięśniówką pochodzącą z prawego przedsionka serca. Przez żyłę główną górną spływa około 1/3 objętości krwi do serca.
Położenie żyły czczej górnej
Żyła główna górna powstaje z połączenia dwóch żył ramienno-głowowych, co ma miejsce na tylnej powierzchni chrząstki pierwszego prawego żebra. Naczynie to biegnie w dół, kierując się wzdłuż mostka po prawej stronie aorty wstępującej. Następnie krzyżuje się od przodu z prawą tętnicą płucną, zatacza łuk, po czym uchodzi do worka osierdziowego i prawego przedsionka serca. Ujście żyły do przedsionka serca zwykle leży na poziomie końca mostkowego drugiej przestrzeni międzyżebrowej lub górnego brzegu trzeciej chrząstki żebrowej.
Dopływami żyły głównej górnej są m.in.: żyła nieparzysta, żyły grasicze, żyły osierdziowe i żyły śródpiersiowe przednie. Zdarza się, że do tego naczynia krwionośnego uchodzą: żyła piersiowa wewnętrzna prawa, jedna z żył międzyżebrowych i prawa żyła tarczowa najniższa.
Zaburzenia przepływu przez żyłę główną górną
Kiedy dochodzi do zaburzenia przepływu krwi przez żyłę główną górną, stwierdza się zespół żyły głównej górnej (ang. superior vena cava syndrome, SVCS). Przypadłość ta została po raz pierwszy opisana w 1757 roku przez Williama Huntera – szkockiego chirurga i położnika. Przyczyną w opisanym przypadku był tętniak aorty, który rozwinął się w przebiegu kiły.
Źródłem zespołu żyły głównej górnej są zmiany rozrostowe powstałe w obrębie śródpiersia. Dość często bywa konsekwencją tętniaka aorty piersiowej, choroby nowotworowej płuca, z czego aż 80% przypadków dotyczy guza płuca prawego i gruźliczego zapalenia śródpiersia. Ponadto za jego rozwój odpowiadać mogą: chłoniaki, nowotwory tarczycy i grasicy, zapalenie naczyń, sarkoidoza, przetoki tętniczo-żylne, przerzuty raka piersi, krwiaki, ropnie i ziarniniaki. Bywa też konsekwencją grasiczaka, kiły, aktynomikozy, śluzaka przedsionka serca, zapalenia osierdzia i zakrzepicy. Jeśli przyczyną zaburzonego przepływu krwi przez żyłę główną górną jest guz, może on działać na naczynie od zewnątrz i uciskać je lub przenikać do wnętrza żyły i naciekać jej ściany.
Trwający długo zespół żyły głównej górnej prowadzi do powstania krążenia obocznego, które jest alternatywną drogą odpływu krwi żylnej do serca.
Objawy zespołu żyły głównej górnej
Objawami zespołu żyły głównej górnej są m.in. obrzęk twarzy (zwłaszcza wokół oczu), zasinienie skóry twarzy i błon śluzowych, powiększenie obwodu szyi, poszerzenie żył szyjnych i powierzchownych klatki piersiowej oraz obrzęk kończyn górnych. Ponadto u chorego występują duszności, kaszel, stridor (świst krtaniowy), rzężenia i nudności. Obserwuje się także ból w klatce piersiowej, zawroty i bóle głowy, zmianę barwy głosu, zaburzenia połykania, otępienie, zaburzenia widzenia, przekrwienie spojówek, wytrzeszcz gałek ocznych i zaburzenia równowagi, a niekiedy śpiączkę. Nasilenie objawów jest zależne od stopnia ograniczenia światła naczynia żylnego. Konsekwencją zespołu żyły głównej górnej bywa obrzęk mózgu i zatorowość płucna.
W przebiegu zespołu żyły głównej górnej stwierdza się dodatni objaw Pembertona (ang. Pemberton's sign), którego nazwa pochodzi od nazwiska angielskiego lekarza – Hugh Speara Pembertona, który go wynalazł. Na skutek równoczesnego uniesienia obu kończyn górnych powyżej głowy dochodzi do zaczerwienienia twarzy oraz uwidocznienia żył szyi i powierzchownych głowy. Dodatkowo osłuchowo stwierdza się stridor i podwyższoną wartość ciśnienia w żyle szyjnej.
Jak poprawić przebieg krwi w żyle głównej górnej?
W diagnostyce zespołu żyły głównej górnej wykorzystuje się zwłaszcza badania obrazowe, głównie RTG i tomografię komputerową klatki piersiowej oraz flebografię, gdzie na skutek podania do żyły środka cieniującego, czyli kontrastu, możliwe jest uwidocznienie jej światła. Zastosowanie mogą mieć także inne badania, które zależą od przyczyny ucisku na żyłę.
Usprawnienie przepływu krwi w żyle głównej górnej uzależnione jest od przyczyny, która wywołała dolegliwość. Proces terapeutyczny obejmuje leczenie pierwotnej przyczyny zespołu i leczenie objawowe. Dla przykładu:
- w przebiegu choroby nowotworowej zastosowanie znajduje radioterapia i radiochemioterapia, gdyż napromienianie guza zapewni jego szybkie zmniejszenie, co złagodzi ucisk masy na żyłę;
- w przypadku zakrzepu stosuje się leczenie interwencyjne, czyli wprowadza się stent rozszerzający światło żyły.
Bibliografia:
1. Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka tom III, Warszawa, PZWL, 2007.
2. Chmielewska E., Ocena skuteczności paliatywnego napromieniania śródpiersia chorych z zespołem żyły głównej górnej w przebiegu niedrobnokomórkowego raka płuca, „ Onkologia Polska”, 2002, 5(2), s. 97-102.
3. Rolski W., Kiprian D., Zespół żyły głównej górnej, „Medycyna Paliatywna”, 2012, 2, s. 90-94.
4. Kuczmik W., Szaniewski K., Kaletka Z. i wsp., Zespół żyły głównej górnej, „Chirurgia Polska”, 2001, 3(4), s. 195–201.
Jak zbudowany jest i jak działa układ krążenia? Dowiesz się tego z filmu:
