Postać Proteusza znana jest z mitologii greckiej. Było to bóstwo morskie, syn boga Posejdona i Tetydy posiadający zdolność do przepowiadania przyszłości i zmiany kształtu. Stąd też wywodzi się nazwa syndromu Proteusza, który charakteryzuje się rozwojem deformacji całkowicie zmieniających wygląd człowieka. Jest to bardzo rzadko występująca choroba o podłożu genetycznym, której objawy nasilają się z wiekiem.
Czym jest zespół Proteusza?
Zespół Proteusza w nomenklaturze medycznej znany jest także jako zespół Wiedemanna. Jest to niezwykle rzadka choroba. Szacuje się, że cierpi na nią kilkaset osób na świecie. Jako odrębna jednostka chorobowa została opisana po raz pierwszy w 1979 roku, ale istnieją znacznie starsze doniesienia na jej temat. Około wieku wcześniej z przypadłością tą zmagał się Joseph Merrick (1862–1890). Jego przypadek został opisany przez Fredericka Trevesa w 1885 roku, a w 1980 roku na podstawie jego biografii David Lynch nakręcił film „Człowiek słoń”. Innym znanym przypadkiem zespołu Proteusza jest Eugen Berry, którą pokazywano jako atrakcję na Wystawie Światowej w Antwerpii. Obecnie znana jest światu historia Mandy Sellars, która od urodzenia boryka się z deformacjami nóg ważącymi więcej niż reszta jej ciała.
Przyczyny zespołu Proteusza
Prace badawcze prowadzone pod kierunkiem naukowców z Narodowego Instytutu Badań nad Ludzkim Genomem (NHGRI – National Human Genome Research Institute) oraz części amerykańskich Narodowych Instytutów Zdrowia (NIH – National Institutes of Health) pozwoliły na określenie podłoża syndromu Proteusza. Wyniki badań naukowców z NHGRI i NIH zostały opublikowane w wydaniu „The New England Journal of Medicine” z 27 lipca 2011 roku.
Głównej przyczyny choroby należy upatrywać w mutacji punktowej (jednej zasady nukleinowej) genu AKT1. Nie zmienia ona wszystkich komórek w organizmie. Nieprawidłowości wykazują tylko komórki wywodzące się z pierwszej komórki, w której doszło do mutacji genu ATK1. W wyniku tego procesu powstaje tzw. mozaika genetyczna, co oznacza, że w organizmie obecne są zarówno komórki zdrowe, jak i zmienione. Do mutacji tej dochodzi na etapie rozwoju embrionalnego. Zmutowany gen prowadzi do nadmiernej produkcji pewnych białek. Zaczyna działać jak akcelerator wzrostu w dotkniętych nią komórkach ciała. Na uwagę zasługuje fakt, że syndrom ten nie jest chorobą dziedziczną.
Objawy syndromu Proteusza
Podczas przyjścia na świat noworodki dotknięte zespołem Proteusza rodzą się pozornie zdrowe. Objawy ujawniają się w wieku dziecięcym, a najczęściej w okresie pierwszych 2 lat życia i nasilają się wraz z upływem lat. Charakterystyczny dla tego schorzenia jest przerost skóry, naczyń, tkanki podskórnej, kości i mięśni. Zmienione chorobowo tkanki przybierają nierzadko monstrualne rozmiary. Dochodzi do znacznej deformacji ciała. W konsekwencji układ krążenia zostaje nadmiernie obciążony i wzrasta ryzyko rozwoju choroby nowotworowej. Zaburzenia zazwyczaj rozwijają się asymetryczne i występują tylko w obrębie jednej połowy ciała (tzw. przerost połowiczy). Ich najczęstszą lokalizacją jest twarz, kończyna dolna i tułów.
Objawami syndromu Proteusza są opóźnienie rozwoju psychoruchowego i padaczka, która rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie i występują znaczne trudności w jej leczeniu. U chorych stwierdza się zaburzenia chodu, zgrubienia podeszew stóp,
drżenie rąk,
ból głowy, zaburzenia napięcia mięśniowego i utratę wzroku.
W chorobie Proteusza mogą się rozwinąć zmiany takie jak: oponiaki, malformacje naczyniowe, tłuszczaki, lizencefalia, dysplazje korowe, wodogłowie, torbiele czy zmiany w budowie móżdżku. Najczęściej jednak pojawia się hemimegalencefalia. Szczególnie groźne są malformacje naczyń, które wiążą się z dużym ryzykiem rozwoju zakrzepicy żył głębokich lub zatorowości płucnej.
Leczenie syndromu Proteusza
Jak dotąd nie istnieje skuteczna metoda leczenia syndromu Proteusza. Nie stworzono terapii, która zatrzymałaby niekontrolowane namnażanie się komórek. Obecnie stosowanym rozwiązaniem jest leczenie operacyjne, które polega na amputowaniu części ciała dotkniętych chorobą.
Zespół Beckwitha i Wiedemanna
Zespół Beckwitha i Wiedemanna to rzadko występujący, genetycznie uwarunkowany zespół wad wrodzonych. Został opisany w 1964 roku przez Hansa-Rudolfa Wiedemanna, a następnie w 1969 roku przez J. Bruce’a Beckwitha. Częstość jego występowania szacuje się na 1:13700 żywych urodzeń. Typowe cechy schorzenia stanowią gigantyzm, przerost języka (makroglosja) i przepuklina pępowinowa. U chorych pojawiają się: małomózgowie, hipoglikemia, rozszczep podniebienia, przerost komórek kory nadnerczy, powiększenie narządów miąższowych jamy brzusznej (wątroby i śledziony), dołki i wyrośla przeduszne oraz wady serca (kardiomegalia, wady strukturalna serca, kardiomiopatia). Występuje także zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów, a zwłaszcza guza Wilmsa (złośliwy nowotwór nerki wieku dziecięcego) i nerwiaka płodowego. Choroba powstaje na skutek typowych mutacji lub zaburzeń różnych mechanizmów epigenetycznych genów znajdujących się w regionie 11p15.5. Rodziny, u których została rozpoznana, powinny być objęte poradnictwem genetycznym.
Bibliografia:
1. Ogrodnik M., Sadowski K., Jóźwiak S., Neurological manifestations of Proteus syndrome – review of the literature, “Neurologia Dziecięca”, 2015, 24(49), s. 47-53.
2. Biesecker L., The challenges of Proteus syndrome: diagnosis and management, „European Journal of Human Genetics”, 2006, 14, s. 1151–1157.
3. Lebiedzińska A., Midro A.T., Poradnictwo genetyczne w zespole Beckwitha-Wiedemanna. Część II. Oszacowanie prawdopodobieństwa powtórzenia się BWS i prognoza genetyczna, „Pediatria Polska”, 2008, 83(5), s. 535-543.
