Czerniak jest nowotworem wywodzącym się z komórek barwnikowych. Odróżnienie go od zwykłego pieprzyka niekiedy jest niełatwe. Dlatego każda zmiana w obrębie istniejącego wcześniej znamienia barwnikowego powinna być przebadana przez lekarza dermatologa.
Zobacz także:
Skóra atopowa – jak pielęgnować atopową skórę? Skóra atopowa u niemowląt i u dzieci
Detergenty podrażniają twoją skórę? Przyczyną problemów może być kontaktowe zapalenie skóry
Czerniak paznokcia – objawy i przyczyny czerniaka podpaznokciowego
Czym jest czerniak?
Czerniak (łac. melanoma malignum) jest zwyczajowo nazywany czerniakiem złośliwym. To drugie słowo nie jest już w oficjalnym nazewnictwie medycznym używane, gdyż każdy czerniak jest nowotworem potencjalnie inwazyjnym.
Czerniak wywodzi się z komórek barwnikowych – melanocytów. Duża ich ilość znajduje się w skórze, w szczególności w miejscu znamion barwnikowych, które potocznie nazywane są pieprzykami. Innymi miejscami bogatymi w komórki barwnikowe są niektóre błony śluzowe i siatkówka oka.
Do przemiany w komórkę złośliwą dochodzi na skutek mutacji genowych, które wywołane są głównie działaniem promieniowania ultrafioletowego. Jego źródłem mogą być zarówno urządzenia, jak i światło słoneczne. Dlatego czerniak przeważnie tworzy się w obrębie tych części ciała, które często bywają odsłonięte. Na rozwój nowotworu mogą mieć wpływ również czynniki dziedziczne. Oznacza to, że ryzyko zachorowania jest większe u osób, w których rodzinie zaobserwowano przypadki czerniaka.
Choroba zdarza się częściej u pacjentów z tzw. zespołem znamion dysplastycznych. Zwiększoną podatność stwierdzono u ludzi o rudych włosach czy z piegowatą skórą o jasnej karnacji. W piśmiennictwie wspomina się również o tym, że czerniak rozwija się częściej u osób, u których doszło wcześniej do zachorowania na innego typu nowotwór złośliwy skóry. Każdy pieprzyk (znamię barwnikowe) może być potencjalnie miejscem wyjścia dla powstania komórek nowotworowych.
Skąd się biorą pieprzyki?
Pieprzyki na skórze to inaczej znamiona barwnikowe. Są miejscami, w których gromadzi się większa ilość komórek barwnikowych (melanocytów), co powoduje powstanie charakterystycznego, brązowego lub czarnego przebarwienia. Czasami w takim miejscu skóra jest uwypuklona.
Powstawanie pieprzyków jest w dużej mierze uwarunkowane genetyczną skłonnością. U niektórych osób ich liczba znacznie przekracza średnią. Często taka cecha pojawia się wraz z innymi charakterystycznymi elementami, takimi jak jasna, słabo pigmentowana skóra czy piegi.
W europejskiej strefie klimatycznej znamiona zlokalizowane na twarzy, szyi, przedramionach czy rękach najbardziej narażone są na działanie dużej dawki promieniowania ultrafioletowego. Może to początkowo powodować dysplazję, czyli niewielkie zmiany budowy komórek i struktury tkanek. Nie jest ona jeszcze typową dla nowotworów atypią, ale stanowi pewnego rodzaju fazę wstępną do przemiany złośliwej i jest uważana za zmianę przedrakową. Dysplazja komórkowa melanocytów w sposób statystycznie istotny zwiększa ryzyko wystąpienia czerniaka.
Ryzyko zachorowania rośnie z wiekiem, ponieważ całkowita, skumulowana dawka ultrafioletu działającego na skórę powiększa się. Nie bez wpływu na zachorowania jest także przewlekle obniżony poziom odporności – wynikający z choroby albo z długotrwałego leczenia lekami immunosupresyjnymi.
Jak odróżnić czerniaka od zwykłego pieprzyka?
Czerniak jest nowotworem o dość szybkim rozwoju. Przy regularnej obserwacji można w miarę szybko dostrzec, iż znamię barwnikowe ulega przemianom albo, że pojawił się nowy, nieobecny wcześniej pieprzyk. Sygnałem alarmowym powinny być:
- nierównomierne zabarwienie;
- zmieniająca się wielkość znamienia albo jego kształt;
- tworzący się lub powiększający guzek w miejscu znamienia;
- powstawanie plam (nacieków) barwnikowych przy brzegu znamienia, które sprawiają wrażenie, że „rozpływa się” ono w skórze.
Późniejszymi objawami znamion, które przekształciły się w czerniaka, jest miejscowa bolesność, nawracający lub przewlekły odczyn zapalny wokół zmiany (np. zaczerwienienie czy obrzęk). Niepokoić powinno pojawienie się na powierzchni znamienia owrzodzenia albo powstawanie niewielkich krwawień od wpływem słabych bodźców mechanicznych np. drażnienia odzieżą.
Czerniakowi w fazie inwazyjnej towarzyszyć mogą tzw. zmiany satelitarne. Są to rozsiane dookoła głównego guza, niewielkie, nieregularne zmiany wtórne wynikające z rozsiewu komórek nowotworowych w skórze.
Jak kontrolować pieprzyki na skórze?
Pieprzyki obecne na skórze powinno się regularnie kontrolować pod kątem zmiany kształtu, zabarwienia lub wielkości. Dotyczy to głównie tych znamion, które są mocno eksponowane na światło oraz takich, które ze względu na lokalizację są regularnie drażnione mechanicznie (np. znajdujące się pod kołnierzykiem koszuli czy w miejscach poddawanych częstemu goleniu). Dobrą praktyką jest wykorzystywanie pomocy członków najbliższej rodziny oraz (szczególnie u osób z dużą ilością pieprzyków czy ze zmianami o nieregularnym kształcie) fotografowanie zmian przynajmniej dwa razy w roku, aby mieć materiał porównawczy przy kolejnych oględzinach.
Budzące wątpliwości pieprzyki czy plamy barwnikowe powinny być możliwie szybko ocenione przez dermatologa – kilkumiesięczne oczekiwanie na taką konsultację w przychodni rejonowej może okazać się zgubne w skutkach.
Jak wygląda leczenie czerniaka?
Bibliografia:
R. Kordek i inni, Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy, Gdańsk 2013.
R. J. G. Rycroft i inni, Dermatologia, red. wyd. pol. L. Rudnicka i inni, Warszawa 2014.
