Nadnercza są gruczołami odpowiedzialnymi za produkcję hormonów niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Objawami, które mogą świadczyć o chorobach nadnerczy są m.in. zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej oraz podwyższone ciśnienie tętnicze krwi niepoddające się leczeniu.
Nadnercza - jaka jest ich rola w organizmie?
Nadnercza są parzystymi narządami zlokalizowanymi, jak sama nazwa mówi, nad dwiema nerkami. Składają się z rdzenia odpowiadającego za produkcję adrenaliny i noradrenaliny oraz kory, która pobudza wydzielanie hormonów sterydowych (aldosteronu i kortyzolu) oraz, w mniejszym stopniu, hormonów płciowych. Do funkcji hormonów nadnerczy należą: regulowanie gospodarki wodno-elektrolitowej, ciśnienia tętniczego krwi, procesów przemiany materii oraz poziomu cukru we krwi. Charakterystycznymi objawami chorób nadnerczy są:
- nadciśnienie tętnicze,
- zaburzenia stężenia glukozy we krwi,
- zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej, które objawiają się np. obniżonym stężeniem potasu we krwi (hipokaliemia).
Zespół Cushinga – nadczynność kory nadnerczy
Do chorób kory nadnerczy, które mogą rozwinąć się zarówno u osób dorosłych, jak też u dzieci należą przede wszystkim: zespół Cushinga oraz choroba Addisona. Schorzenia te związane są z zaburzeniami w wydzielaniu hormonów przez korę nadnerczy. Istotą zespołu Cushinga, nazywanego inaczej nadczynnością kory nadnerczy, jest podwyższony poziom kortyzolu we krwi. Jego przyczyną jest nadmierna produkcja hormonu przez nadnercza, do której najczęściej dochodzi w wyniku nowotworu przysadki mózgowej odpowiedzialnej za pobudzanie nadnerczy do pracy. Zespół Cushinga może być również spowodowany długotrwałym przyjmowaniem leków z grupy kortykosteroidów, wówczas określany jest jako „jatrogenny zespół Cushinga”.
Typowymi objawami dla nadczynności kory nadnerczy są: znaczny przyrost masy ciała, otyłość, odkładanie się tłuszczu w okolicy twarzy (tzw. księżycowata twarz) i karku (tzw. bawoli kark) oraz podwyższone ciśnienie tętnicze krwi. U dzieci z zespołem Cushinga obserwuje się spowolnienie procesu wzrastania z równoczesnym przyrostem masy ciała. Charakterystycznym symptomem choroby są purpurowe lub czerwone rozstępy obejmujące skórę ud, pośladków, brzucha, piersi oraz ramion. Innymi objawami zespołu Cushinga są: depresja, chwiejność emocjonalna, drażliwość, a u kobiet dodatkowo: zaburzenia miesiączkowania oraz hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie na twarzy i klatce piersiowej.
U chorych stwierdza się nieprawidłową tolerancję glukozy mogącą prowadzić do rozwoju cukrzycy oraz osłabioną strukturę kości, a w konsekwencji osteoporozę. Inną postacią nadczynności kory nadnerczy jest zespół Conna, czyli hiperaldosteronizm (inaczej aldosteronizm), który spowodowany jest nadmiarem aldosteronu w organizmie.
Choroba Addisona – niedoczynność kory nadnerczy
Choroba Addisona, nazywana inaczej pierwotną niedoczynnością kory nadnerczy, jest schorzeniem o podłożu autoimmunologicznym, które polega na niedoborze hormonów produkowanych przez korę nadnerczy. U chorych występują: ogólne osłabienie organizmu, skłonność do zasłabnięć, brak apetytu, nudności, wymioty, rozdrażnienie, bóle stawowo-mięśniowe, niedociśnienie, a także chęć spożywania słonych pokarmów. Widocznym objawem choroby Addisona jest ciemnienie skóry, zwłaszcza w miejscach, które są narażone na działanie słońca. Brunatne zabarwienie skóry pojawia się przeważnie na łokciach, dłoniach oraz brodawkach sutkowych. Ciemne plamy mogą wystąpić również na błonach śluzowych.
Guz chromochłonny nadnerczy
Guz chromochłonny nadnerczy jest zmianą nowotworową, która umiejscawia się w rdzeniu nadnerczy. Przeważnie nowotwór ten ma łagodny charakter. Guz chromochłonny jest hormonalnie czynny, gdyż wydziela aminy katecholowe, do których zalicza się adrenaliną i noradrenalinę. Są to hormony mające wpływ na ciśnienie tętnicze krwi, stężenie glukozy oraz pracę serca. Charakterystycznym objawem guza chromochłonnego nadnerczy jest nadciśnienie tętnicze. Do pozostałych, najczęstszych symptomów choroby zalicza się: kołatanie serca, napadowe bóle głowy, nadmierna potliwość, bladość powłok skórnych oraz drżenia mięśniowe. Typowym objawem jest również hipotensja ortostatyczna, czyli nagły spadek ciśnienia tętniczego, który pojawia się na skutek pionizacji ciała.
Jak zdiagnozować choroby nadnerczy?
Diagnostyka chorób kory nadnerczy obejmuje: szczegółowy wywiad z pacjentem, podstawowe badania lekarskie oraz badania laboratoryjne i obrazowe. W rozpoznaniu tych chorób ważną rolę odgrywają badania hormonalne polegające na oznaczeniu poziomu kortyzolu oraz aldosteronu w surowicy krwi oraz w dobowej zbiórce moczu. U osób z zaburzeniami wydzielania aldosteronu stwierdzane są również nieprawidłowości w gospodarce jonowej, a dokładnie podwyższone stężenie sodu oraz nadmierną utratę potasu. W diagnostyce guza chromochłonnego nadnerczy oznacza się metabolity adrenaliny (kwas wanilinomigdałowy lub metoksykatecholamin). Określenie dokładnej lokalizacji guza oraz jego rozmiarów jest możliwe dzięki diagnostyce obrazowej. U chorego wykonuje się: badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej, tomografię komputerową oraz rezonansu magnetycznego, a także badanie scyntygraficzne. Leczenie chorób nadnerczy jest zależne od zdiagnozowanego schorzenia.
Leczenie zespołu Cushinga opiera się na usunięciu zmian nowotworowych będących przyczyną choroby. Przy tej jednostce chorobowej wykorzystuje się radioterapię oraz farmakologiczne leczenie chorób współwystępujących (np. cukrzycy, osteoporozy).
Podstawą leczenia w chorobie Addisona jest przyjmowanie substytutów hormonów, które u osób zdrowych produkowane są przez korę nadnerczy, czyli aldosteronu, kortyzolu i androgenów.
Leczenie guza chromochłonnego nadnerczy polega na jego operacyjnym usunięciu. Przed operacją osobom chorym podaje się leki wyrównujące ciśnienie tętnicze krwi.
