Kora nadnerczy, stanowiąca około 80% masy tych gruczołów, od dawna interesuje naukowców. Badania nad nią zostały zapoczątkowane już w połowie XIX w., po opublikowaniu przez Thomasa Addisona pracy dotyczącej śmiertelnych skutków niewydolności nadnerczy.
Kora nadnerczy – wydzielane hormony
Kora nadnerczy zbudowana jest z trzech warstw:
- kłębkowatej (zewnętrzna, produkuje hormony zwane mineralokortykoidami, np. aldosteron);
- pasmowatej (środkowa, najszersza, wytwarza kortykosteroidy, np. kortyzol);
- siatkowatej (wewnętrzna, wydziela hormony steroidowe, prekursory androgenów i estrogenów).
Kora nadnerczy przede wszystkim odpowiada za wytwarzanie hormonów, które mają bardzo istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Charakteryzuje je zbliżona budowa, ponieważ wszystkie są pochodnymi cholesterolu, jednak znacząco różnią się funkcją i mechanizmem uwalniania.
Do grupy hormonów wytwarzanych przez korę nadnerczy i nazywanych glikokortykosteroidami należą: kortyzol, kortyzon i kortykosteron. Wydzielane są przede wszystkim pod wpływem adrenokortykotropiny (ACTH), hormonu wytwarzanego przez przedni płat przysadki mózgowej. Ich poziom jest regulowany na zasadzie sprzężenia zwrotnego między hormonami podwzgórza i przysadki a gruczołami obwodowymi, co w normalnych warunkach pozwala na zachowanie homeostazy, czyli równowagi hormonów.
Wśród mineralokortykosteroidów głównym hormonem jest aldosteron, zwiększający resorpcję zwrotną sodu w kanalikach nerkowych i wzmagający wydalanie potasu do moczu.
Glikokortykosteroidy nasilają procesy tworzenia glukozy i aminokwasów z kwasu mlekowego, pirogronowego i glicerolu oraz zwiększają rozpad glikogenu w wątrobie i mięśniach szkieletowych, wywołując wzrost stężenia glukozy we krwi. Mają również działanie przeciwzapalne i przeciwuczuleniowe. Przyczyniają się do prawidłowego działania mięśni szkieletowych i gładkich, a także mięśnia sercowego. Zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, ilość tzw. przesączu kłębuszkowego w nerkach oraz resorpcję zwrotną wody i jonów sodu w kanalikach nerkowych. Glikokortykosteroidy są również hormonami stresu, wydzielanymi w stanach zdenerwowania czy gniewu.
W innej warstwie kory nadnerczy wytwarzane są androgeny i estrogeny, czyli hormony steroidowe. Przedstawicielem pierwszej grupy jest m.in. testosteron warunkujący męskie cechy płciowe, tworzenie się nasienia i popędu płciowego. Z kolei estrogeny to żeńskie hormony płciowe.
Niewydolność kory nadnerczy
Objawy niewydolności kory nadnerczy mogą przyjmować różne postaci. Początkowo bywa tylko obniżona tzw. rezerwa nadnerczowa, co sprawia, że chory nie odczuwa zwykle żadnych dolegliwości. Przy wystąpieniu dodatkowego czynnika, np. infekcji czy biegunki, istnieje ryzyko przełomu nadnerczowego. Skutkuje on ciężką hipotonią (znacznym obniżeniem ciśnienia tętniczego) lub zagrażającym życiu wstrząsem hipowolemicznym, spowodowanym spadkiem objętości krwi.
W większości przypadków niewydolność kory nadnerczy rozwija się powoli. Zwykle przyjmuje postać niedoczynności, czyli choroby Addisona. Schorzenie objawia się najczęściej:
- zmęczeniem, nadmierną sennością, apatią;
- hiperpigmentacją skóry, czyli przebarwieniami, szczególnie okolic eksponowanych na słońce i narażonych na ucisk;
- nudnościami, wymiotami i biegunką;
- niskim ciśnieniem tętniczym;
- zasłabnięciami i zawrotami głowy;
- depresją, zaburzeniami pamięci;
- brakiem miesiączki u kobiet;
- anemią;
- chudnięciem;
- wypadaniem włosów.
Inną chorobą kory nadnerczy jest nadczynność, zwana zespołem Cushinga. Jej najczęstszymi przyczynami są zażywanie kortykosterydów i nadmierne wydzielanie ACTH (spowodowane np. gruczolakiem przysadki mózgowej). Objawia się m.in. otyłością tułowiową, osteoporozą, cienką skórą z czerwonymi prążkami, osłabieniem i atrofią mięśni, powstawaniem sińców nawet po niewielkich urazach, trudno gojącymi się ranami, nadciśnieniem, drażliwości i skłonnością do stanów depresyjnych.
Kora nadnerczy – badania
Niewydolność kory nadnerczy, zwłaszcza niedoczynność, może być chorobą śmiertelną, zwłaszcza przy późnym zdiagnozowaniu, dlatego tak duże znaczenie ma odpowiednio wczesne rozpoznanie schorzenia.
Badania kory nadnerczy to przede wszystkim analizy hormonalne, m.in. test ACTH (oceniający rezerwę nadnerczową) i test hipoglikemii poinsulinowej. Ważną rolę w diagnostyce odgrywają również badania obrazowe, które mogą uwidocznić patologię w nadnerczach lub przysadce (rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa).
