W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 charakteropatia oznaczona jest kodem F-07 – jako zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu. Często bywa utożsamiana z psychopatią czy socjopatią. Symptomy tych problemów psychicznych mogą być bardzo podobne, ale ze względu na odmienną etiologię stanowią one różne jednostki chorobowe.
Czym jest charakteropatia?
Charakteropatia to termin odnoszący się wyłącznie do tych zmian charakterologicznych, których przyczyną są organiczne uszkodzenia układu nerwowego, zwłaszcza mózgu. W odróżnieniu od innych zaburzeń osobowości, które niekiedy również mają podłoże biologiczne, charakteropatia jest formą degeneracji psychicznej – pojawia się u zdrowych wcześniej osób pod wpływem ściśle określonych czynników (w pozostałych przypadkach cechy patologiczne ujawniają się już w dzieciństwie). Wystąpić może u każdego niezależnie od wieku czy płci.
Można mówić o niej wówczas, gdy stosownymi badaniami potwierdzona zostanie dysfunkcja mózgu oraz gdy chory nie wykazuje innych zaburzeń osobowości, zakłóceń świadomości czy deficytów pamięci.
Charakteropatia obejmuje głównie sferę emocji i popędów. Osoba dotknięta tym zaburzeniem często zachowuje pełną sprawność intelektualną, ale traci zdolność kontrolowania własnych zachowań. Zmianie ulega także jej sposób postrzegania i interpretowania rzeczywistości.
Objawy charakteropatii
Symptomy charakteropatii bywają bardzo zróżnicowane. Uznaje się, że o degeneracji osobowości można mówić wówczas, gdy u zdrowej wcześniej osoby pojawią się co najmniej trzy spośród niżej opisanych objawów:
- niska wytrwałość w dążeniu do celów (nawet w zakresie prostych, codziennych czynności), brak konsekwencji w działaniu;
- labilność emocjonalna – częste zmiany nastrojów od euforii, przez drażliwość, agresję, po apatię;
- problem z kontrolowaniem zachowań popędowych – impulsywność, zanik zahamowań w wyrażaniu własnych potrzeb, podejmowanie działań (często antyspołecznych) bez zważania na ich konsekwencje;
- skłonność do zachowań autodestrukcyjnych – niekorzystnych z punktu widzenia życiowej sytuacji chorego (np. materialnej), jak i zagrażających jego zdrowiu i bezpieczeństwu;
- zaburzenia procesów poznawczych (np. nadmierna podejrzliwość w stosunku do ludzi, problemy z koncentracją);
- zmiany w obszarze relacji interpersonalnych, np. osłabienie relacji uczuciowych, koncentracja na sobie, zmiany preferencji seksualnych;
- zmiany sposobu wysławiania się (np. spowolnienie mowy, nadmierna szczegółowość wypowiedzi);
- zaburzenia funkcji intelektualnych, a w skrajnych przypadkach – zmiany otępienne.
W przebiegu charakteropatii występować mogą także dolegliwości somatyczne, np. zaburzenia snu czy przewlekłe zmęczenie.
Typy charakteropatii
W zależności od czynników, które wywołały degenerację psychiczną, wyróżnia się kilka typów tego zaburzenia. Najczęściej diagnozowane to:
- charakteropatia alkoholowa – wynikająca z przewlekłego nadużywania alkoholu (spowodowana też zażywaniem substancji toksycznych, deficytową dietą), objawiająca się głównie zubożeniem życia uczuciowego i społecznego, spadkiem motywacji do działania, obniżeniem progu tolerancji napięcia psychicznego, brakiem kontroli popędów i umiejętności przewidywania skutków własnych działań;
- charakteropatia padaczkowa – występuje u chorych na epilepsję (głównie w przypadku padaczki skroniowej), przejawia się przesadną drobiazgowością w mowie i działaniu, problemem ze zmianą tematu myślenia, skłonnością do egzaltacji, mściwości, zazdrości;
- charakteropatia pourazowa – następująca na skutek mechanicznych uszkodzeń mózgu, o zróżnicowanych objawach, których charakter związany jest z lokalizacją urazu.
Charakteropatia wystąpić może także u osób, które przebyły zapalenie opon mózgowych, mają chorobę Alzheimera czy guza mózgu. Degenerację psychiczną powoduje zwykle zażywanie takich substancji psychoaktywnych jak narkotyki czy dopalacze.
Jakie mogą być pierwsze objawy cukrzycy? Dowiesz się tego z filmu:
Leczenie charakteropatii
Charakteropatia odbija się negatywnie na jakości życia chorego, choć nierzadko brakuje mu dystansu do własnych problemów. Cierpią przede wszystkim osoby z jego bliskiego otoczenia. Niestety zmiany wynikające z organicznego uszkodzenia tkanki nerwowej są zazwyczaj nieodwracalne. Możliwe są jednak różne formy oddziaływań terapeutycznych, które redukują uciążliwe objawy charakteropatii. Ich wybór zależy od przeważających u danego pacjenta zmian osobowości. Pomocne mogą okazać się np. leki przeciwpsychotyczne (przy występowaniu paranoicznych myśli), leki normotymiczne czy przeciwdepresyjne (stabilizujące nastrój). Pewną skuteczność wykazuje też psychoterapia w nurcie poznawczo-behawioralnym (np. w przypadku zachowań aspołecznych).
Bibliografia:
1. Zaburzenia osobowości. W: Adam Bilikiewicz, Jerzy Landowski, Piotr Radziwiłłowicz: Psychiatria. Repetytorium. Warszawa: PZWL, 2006
