Staw kolanowy jest największym stawem u człowieka. Łączy kość udową i kość piszczelową. Jest to staw stale obciążany w pozycji stojącej. W zależności od postawy, jest on ustalany dzięki odpowiednim grupom mięśni – prostownikom i zginaczom. W stawie kolanowym odbywają się ruchy prostowania i zginania, a także obroty do wewnątrz i na zewnątrz.
Budowa stawu kolanowego
Głowę stawu kolanowego stanowią kłykcie kości udowej, a panewkę – kłykcie kości piszczelowej. Do przodu od nich znajduje się na tych kościach powierzchnia rzepkowa, do której przylega powierzchnia stawowa rzepki. Kłykieć przyśrodkowy kości udowej jest większy, co ma związek z ogólną budową kończyny. W pozycji pionowej, kiedy człowiek stoi, końce górne kości udowych są rozstawione na szerokość miednicy, natomiast końce dolne (przy kolanie) stykają się ze sobą. Dlatego patrząc na stojącego człowieka od przodu, można sobie wyobrazić, że kości udowe nie są równoległe do siebie i prostopadłe do podłoża, tylko przebiegają skośnie, zbieżnie ku dołowi. Oś stawu kolanowego jest pozioma, wobec czego kłykieć przyśrodkowy kości udowej musi być dłuższy, by dosięgnąć kłykcia kości piszczelowej.
Rzepka jest największą trzeszczką w budowie ludzkiego kośćca. Wchodzi w ścięgno mięśnia czworogłowego uda i stawu kolanowego. Związana jest z przednią ścianą torebki stawowej. Z wierzchołka rzepki schodzi w dół ścięgno mięśnia czworogłowego, określane mianem więzadła rzepki, które przyczepia się do guzowatości kości piszczeli.
Ogólny schemat stawu kolanowego obejmuje powierzchnie stawowe kości, powierzchnię stawową rzepki, łąkotki stawowe, więzadła zewnętrzne i wewnętrzne, kaletki maziowe i torebkę stawową.
Łąkotki stawowe w stawie kolanowym
Kolejnym elementem w budowie stawu kolanowego u człowieka są łąkotki stawowe. Są to swego rodzaju wypełniacze. Struktury tworzące staw nie są idealnie do siebie dopasowane, szczególnie podczas wykonywaniu ruchów. Elementami, które powodują, że powierzchnie stawowe są do siebie lepiej dopasowane, są łąkotki stawowe. W stawie kolanowym wyróżnia się ich dwie. Leżą pomiędzy powierzchniami stawowymi panewki a główki. Określane są mianem łąkotki przyśrodkowej i bocznej. Ta pierwsza jest większa, przypomina szeroki sierp, natomiast boczna ma kształt podkowy. Przednie brzegi łąkotek są połączone więzadłem poprzecznym kolana. Łąkotki dzielą staw kolanowy na dwa piętra. W górnym odbywają się ruchy zginania i prostowania, natomiast w dolnym – ruchy obrotowe. Łąkotki stawowe są tworami zbudowanymi z tkanki łącznej włóknistej, są elastyczne i wraz z ruchem zmieniają swój kształt.
Rola więzadeł w budowie stawu kolanowego
Bardzo ważnymi strukturami w budowie stawu kolanowego, związanymi często z urazami tego stawu, są więzadła kolanowe wewnętrzne i zewnętrzne. Więzadła krzyżowe przednie i tylne to więzadła wewnętrzne. Stanowią pozostałość przegrody pionowej stawu. Wchodzą od tyłu do stawu, wpuklają się w błonę maziową. Przednie więzadło krzyżowe biegnie od kłykcia przyśrodkowego kości udowej w dół, do przodu i do środka. Przyczepia się ostatecznie z przodu na międzykłykciowym obszarze kości piszczelowej. Tylne więzadło krzyżowe biegnie od wewnętrznej, bocznej powierzchni kłykcia przyśrodkowego do tyłu obszaru międzykłykciowego kości piszczelowej. Rola więzadeł krzyżowych polega na hamowaniu nadmiernych ruchów w stawie kolanowym, zwłaszcza przy ruchu prostowania.
Do więzadeł zewnętrznych stawu kolanowego zalicza się więzadła poboczne piszczelowe, więzadła poboczne strzałkowe, więzadła podkolanowe skośne i łukowate, troczki przyśrodkowy i boczny rzepki.
Torebka stawowa i kaletki maziowe w stawie kolanowym
Torebka stawowa przyczepiona jest do kości udowej na mniej więcej 2 cm od granicy chrząstki, a do kości piszczelowej w pobliżu granicy chrząstki. Pozycja spoczynkowa dla torebki stawowej stawu kolanowego to zgięcie kolana w około 30°. Torebka stawowa jest wzmocniona przez więzadła zewnętrzne.
W okolicy stawu kolanowego znajduje się wiele kaletek maziowych. Leżą między kośćmi, ścięgnami i mięśniami. Mają za zadanie zmniejszać ucisk i tarcie. Niektóre kaletki maziowe znajdują się tuż pod skórą. Chronią staw przed uciskiem z zewnątrz. Zalicza się do nich kaletkę podrzepkową czy kaletkę przedrzepkową.
